จากเพื่อพบกันใหม่ 86 ปีที่แล้ว "สวนสัตว์ดุสิต" เปิดให้บริการวันแรก

ถือเป็นอีกหนึ่งสถานที่ในความทรงจำ ของผู้คนจำนวนมาก หรือใครก็ตามที่เกิดก่อนปี พ.ศ.2561 เชื่อว่า น่าจะต้องเคยมายังสถานที่แห่งนี้ "เขาดินวนา" หรือ "สวนสัตว์เขาดิน" หรือ "สวนสัตว์ดุสิต" สวนสัตว์แห่งแรกของประเทศไทย ที่เปิดให้ประชาชนเข้ามาท่องเที่ยวและพักผ่อนครั้งแรก เมื่อวันที่ 18 มีนาคม พ.ศ. 2481 หรือเมื่อกว่า 86 ปีก่อน และหากจะนับความเป็นมาจริง ๆ ของสวนสัตว์แห่งนี้ ก็จะมากกว่า 129 ปี 

โดย "สวนสัตว์เขาดิน" ถือเป็นสวนสัตว์ขนาดใหญ่ ที่อยู่ใจกลางเมืองหลวง ที่เคยสร้างความทรงจำดี ๆ ให้กับผู้คนมาอย่างยาวนาน แต่จากสภาพบ้านเมือง สิ่งแวดล้อมที่เปลี่ยนแปลงไป ทำให้ "สวนสัตว์เขาดิน" จำเป็นจะต้องปิดตัวลงเมื่อ วันที่ 30 กันยายน พ.ศ. 2561 เพื่อย้ายไปยังสถานที่แห่งใหม่ เพื่อการพัฒนาที่ดีขึ้น 

Nation STORY ของพาทุกคนย้อนไปรื้อฟื้นความทรงจำดี ๆ ที่มีต่อสวนสัตว์แห่งนี้ ที่แม้จะปิดตัวไปแล้ว แต่ก็ไม่ใช่การลาลับ แต่ก็กำลังจะถือกำเนิดขึ้นใหม่อีกครั้ง เพื่อสร้างเรื่องราว ความทรงจำดี ๆ ให้กับคนรุ่นต่อ ๆ ไป 

 

จากสวนส่วนพระองค์ สู่สวนของพสกนิกร

"สวนสัตว์ดุสิต" หรือ "เขาดิน" นั้น ตั้งอยู่เลขที่ 71 ถนนพระรามที่ 5 แขวงดุสิต เขตดุสิต กรุงเทพมหานคร ใกล้กับสนามเสือป่า และพระที่นั่งอนันตสมาคม มีเนื้อที่ 118 ไร่ โดยสวนสัตว์ดุสิต อยู่ในอาณาบริเวณของ "วังสวนดุสิต" มาตั้งแต่ พ.ศ. 2441 เมื่อครั้งที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว หรือ รัชกาลที่ 5 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ซื้อสวนและนา ในระหว่างคลองผดุงกรุงเกษมจนถึงคลองสามเสน ด้านตะวันออกถึงทางรถไฟ ด้วยเงินพระคลังข้างที่ ซึ่งเป็นพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์ โดยพระราชทานชื่อที่ตำบลนี้ว่า "สวนดุสิต" (ราชกิจจานุเบกษา 7 มีนาคม ร.ศ.117) ปัจจุบันเป็นที่ดินของสำนักงานทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ 


ส่วนการสร้าง "สวนสัตว์ดุสิต" นั้น รัชกาลที่ 5 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นตั้งแต่ปี พ.ศ.2438 หลังจากที่พระองค์ได้ทอดพระเนตร กิจการสวนพฤกษชาติของต่างประเทศ และพบว่า สวนพฤกษชาติเป็นสถานที่ที่ให้ความรู้ความเพลิดเพลิน และเป็นที่พักผ่อนหย่อนใจของประชาชน จึงมีพระราชดำริให้จัดสร้างขึ้นในประเทศไทยบ้าง

โดยโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นในพื้นที่ราบทางด้านทิศตะวันออก ติดคลองเปรมประชากร ถนนพระราม 5 ด้วยการขุดสระน้ำใหญ่ ประกอบคูคลองระบายน้ำ และถนน แล้วนำดินขึ้นมาเป็นเนินเขา จึงเรียกว่า "เขาดิน" และรอบ ๆ เขาดินนั้น ทรงโปรดเกล้าฯ ให้ปลูกลงพรรณไม้นานาชนิด สร้างขึ้นเป็นสวนพฤกษชาติ สำหรับส่วนพระองค์ เรียกว่า "วนา" รวมอาณาเขตส่วนนี้ทรงโปรดเรียกว่า "เขาดินวนา" โดยในขั้นต้นพระองค์ให้สร้างขึ้นสำหรับ เป็นที่ประพาส ทรงพระเกษมสำราญส่วนพระองค์ และข้าราชบริภารฝ่ายในก่อน ดังนั้น "สวนดุสิต" หรือ "เขาดินวนา" จึงเป็นส่วนหนึ่งในเขตพระราชฐานพระราชวังดุสิต 

ต่อมา ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 7 ทรงมีพระราชดำริ ที่จะทำนุบำรุงสวนแห่งนี้ให้กว้างขวาง และดีกว่าที่เป็นอยู่ และเปิดให้ประชาชน มาเที่ยวพักผ่อนหย่อนใจด้วย ภายหลังจากการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 คณะรัฐบาลจอมพล ป. พิบูลสงคราม จึงได้กราบบังคมทูลขอพระราชทานสวนดุสิต ให้ดำเนินการจัดทำเป็นสวนสาธารณะ และเป็นที่พักผ่อน หย่อนใจของประชาชน 


ในเวลานั้น พระองค์เจ้าทิพอาภา เป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ ได้พระราชทานอนุมัติ ในนามของ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดล รัชกาลที่ 8 ให้เทศบาลนครกรุงเทพ รับบริเวณ "สวนดุสิต" หรือ "เขาดินวนา" "สนามเสือป่า" และ "สวนอัมพร" มาจัดเป็นสวนสาธารณะได้ และยังพระราชทานลูกหลานกวางดาว ที่รัชกาลที่ 5  ทรงนำมาจากอินโดนีเซีย ที่เมืองบุยเตนซอค (Buitenzurg) เมื่อการเสด็จประพาสเกาะชวาครั้งหลัง พ.ศ. 2444 (ร.ศ.120) และสัตว์อื่นอีก 2 - 3 ชนิด จากสวนกวาง บริเวณพระที่นั่งอัมพรสถานมาเลี้ยง

โดย 18 มีนาคม พ.ศ. 2481 เทศบาลนครกรุงเทพ ขอพระราชทานพระบรมราชานุญาต ดัดแปลงบริเวณ "สวนสัตว์ดุสิต" เป็นสวนสาธารณะ และเปิดให้ประชาชนได้ใช้เป็นที่พักผ่อนหย่อนใจ โดยไม่มีค่าเช่า และต่อมากิจการ "สวนสัตว์ดุสิต" ของเทศบาลนครกรุงเทพ ซึ่งอยู่ในความควบคุมของกระทรวงมหาดไทย ได้ถูกโอนมาอยู่กับองค์การสวนสัตว์ ตามพระราชกฤษฎีกาจัดตั้งองค์การสวนสัตว์ พ.ศ.2497 


ต่อมา พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงรับองค์การสวนสัตว์เข้าไว้ในพระบรมราชูปถัมภ์ เมื่อ 15 พฤศจิกายน พ.ศ.2506 จากการขอพระราชทานพระบรมราชวโรกาส กราบบังคมทูลพระกรุณา ขอพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ของพลโท บัญญัติ เทพหัสดิน ณ อยุธยา ประธานกรรมการ และผู้อำนวยการองค์การสวนสัตว์ในขณะนั้น 


การย้ายเขาดินไปยังสถานที่แห่งใหม่ 

ภายหลังการเปิดให้บริการของ "สวนสัตว์ดุสิต" มาอย่างยาวนาน ในวันที่ 30 พฤศจิกายน พ.ศ. 2560 นายกรัฐมนตรี พลเอกประยุทธ์ จันทร์โอชา ได้นำคณะเข้าเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาท สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมหาวชิราลงกรณ บดินทรเทพยวรางกูร เพื่อรับพระราชทานโฉนดที่ดิน บริเวณตำบลรังสิต อำเภอธัญบุรี จังหวัดปทุมธานี จำนวน 300 ไร่ เพื่อย้าย "สวนสัตว์ดุสิต" ไปยังสถานที่แห่งใหม่ เนื่องจากที่เก่านั้น มีพื้นที่คับแคบ และไม่เพียงพอกับจำนวนสัตว์ และนักท่องเที่ยวในปัจจุบัน

โดย "สวนสัตว์ดุสิต" เปิดดำเนินกิจการเป็นวันสุดท้าย วันที่ 30 กันยายน พ.ศ. 2561 โดยระหว่างที่สวนสัตว์แห่งใหม่ อยู่ในระหว่างการก่อสร้าง ได้มีการย้ายสัตว์ต่าง ๆ ไปฝากเลี้ยงไว้ยังสวนสัตว์ต่าง ๆ ทั่วประเทศ 6 แห่ง 
 

การสร้างสวนสัตว์เขาดินแห่งใหม่  

สำหรับสวนสัตว์แห่งใหม่ที่สวนสัตว์ดุสิตจะย้ายไปนั้น คือ "สวนสัตว์ใหม่ปทุมธานี" หรือ ที่ชาวบ้านเรียกกันว่า "เขาดินแห่งที่ 2 (เขาดิน2)" หรือ "เขาดินคลอง 6" ซึ่งที่ประชุมคณะรัฐมนตรี เมื่อวันที่ 11 มกราคม 2565 ได้มีมติอนุมัติงบประมาณผูกพันข้ามปีงบประมาณ 2566 จำนวน 10,974 ล้านบาท ของกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม โดยองค์การสวนสัตว์แห่งประเทศไทย เพื่อดำเนินการก่อสร้าง "สวนสัตว์แห่งใหม่" ทดแทน "สวนสัตว์ดุสิต" บนที่ดินพระราชทานจำนวน 300 ไร่ ในพื้นที่คลองหก ตำบลรังสิต อำเภอธัญบุรี จังหวัดปทุมธานี ในช่วงปี  2566 – 2570 

การก่อสร้าง แบ่งการดำเนินการก่อสร้างออกเป็น 2 ระยะ คือ

ระยะที่ 1 : มีมูลค่าการก่อสร้าง 5,383.82 ล้านบาท (ครม.ได้มีมติเห็นชอบเมื่อ 11 ม.ค. 2565)
ระยะที่ 2 : มีมูลค่าการก่อสร้าง 4,340.16 ล้านบาท

เมื่อรวมกับค่าใช้จ่ายอื่น ๆ จะมีวงเงินโครงการทั้งสิ้น 10,974.65 ล้านบาท
 

อย่างไรก็ตาม ระหว่างการดำเนินโครงการก่อสร้างสวนสัตว์แห่งใหม่ ในวันที่ 13 มีนาคม 2565 ทางผู้รับผิดชอบ ได้มีการเปิดให้บริการสวนสาธารณะขนาดเล็ก หรือ "ธัญบุรี Mini Zoo" ในบริเวณก่อสร้างเขาดินแห่งใหม่ เพื่อใช้ประโยชน์พื้นที่ก่อนก่อสร้าง

ภายในมีการจัดแสดงสัตว์ขนาดเล็ก และเปิดเป็นสวนสาธารณะ เพื่อให้ประชาชนในพื้นที่ ได้มีพื้นที่พักผ่อนหย่อนใจ มีการจัดแสดงสัตว์ขนาดเล็ก อาทิ กวางดาว เนื้อทราย กวางบึง ลิงกระรอก ลีเมอร์ เม่น ตัวเหี้ย เต่าซูคาต้า เต่าบึงหัวเหลือง

โดย "ธัญบุรี Mini Zoo" ได้มีการเปิดแสดงสัตว์ ก่อนจะมีงดบริการจัดแสดงสัตว์ และสวนสาธารณะ เมื่อวันที่ 1 สิงหาคม 2566 เพื่อดำเนินโครงการก่อสร้างสวนสัตว์แห่งใหม่ ตามแผนงาน 
 

อนาคตของสวนสัตว์แห่งใหม่ 

สำหรับโครงการสวนสัตว์แห่งใหม่ (คลองหก) เป็นสวนสัตว์ที่ทันสมัยระดับนานาชาติ ภายใต้แนวคิด “ชุบชีวิตทุ่งน้ำ” ก่อตั้งขึ้นเพื่อเป็นแหล่งเรียนรู้ทางธรรมชาติ ชีวิตสัตว์ป่า การอนุรักษ์ ศึกษาวิจัย และเพาะขยายพันธุ์สัตว์ป่าคืนสู่ธรรมชาติ


โดยสวนสัตว์แห่งใหม่นี้ถูกออกแบบให้เป็น Smart Green Zoo สอดคล้องกับเป้าหมายการพัฒนาอย่างยั่งยืนของ "สหประชาชาติ (UN)" มีระบบบริหารจัดการที่ล้ำสมัย เพื่อการพึ่งพาตนเองได้อย่างยั่งยืน เป็นแหล่งท่องเที่ยวที่เป็นแลนด์มาร์กแห่งใหม่ของจังหวัดปทุมธานี โดยแบ่งการใช้ประโยชน์พื้นที่ออกเป็น 6 โซน ได้แก่

1. พื้นที่จัดแสดงสัตว์โซนแอฟริกา โซนเอเชีย โซนออสเตรเลีย โซนอเมริกาใต้ โซนสวนสัตว์เด็ก และนิทรรศการ 171 ไร่
2. พื้นที่ป้องกันน้ำท่วมและถนน 42 ไร่
3. พื้นที่ส่วนบริหารและวิจัย 33 ไร่
4. พื้นที่สวนเฉลิมพระเกียรติ 21 ไร่
5. พื้นที่ส่วนกลางและเชิงพาณิชย์ 18 ไร่
6. พื้นที่จอดรถ 15 ไร่ คาดว่าจะเปิดให้บริการระยะแรกในปี พ.ศ. 2569 และเปิดให้บริการเต็มรูปแบบตั้งแต่ปี 2571 เป็นต้นไป 



สำหรับประชาชนทั่วไปหรือผู้ที่คิดถึงเขาดิน หรือ สวนสัตว์ดุสิต สามารถติดตามความคืบหน้าการก่อสร้างสวนสัตว์แห่งใหม่ได้ที่ เพจเฟซบุ๊ก โครงการก่อสร้างสวนสัตว์แห่งใหม่ ซึ่งจะคอยอัปเดตความคืบหน้าโครงการให้ได้ติดตามอยู่เรื่อย ๆ 

ขอบคุณข้อมูลและภาพ : วิกิพีเดีย
https://www.zoothailand.org/intro.php
https://dusit.zoothailand.org/ewt_news.php?nid=4
https://www.thansettakij.com/economy/514558#google_vignette
https://www.bangkokbiznews.com/lifestyle/1017797
https://www.springnews.co.th/news/827697