ชวนรู้จักประวัติ ความสำคัญ "ประเพณีสงกรานต์ไทย" หลัง "ยูเนสโก" ประกาศเป็นมรดกโลก

"ยูเนสโก" ประกาศขึ้นทะเบียน "ประเพณีสงกรานต์ไทย" เป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ "เนชั่นออนไลน์" ชวนทำความรู้จัก "สงกรานต์ไทย" วันสงกรานต์ มีความเป็นมาอย่างไร มีกิจกรรมสำคัญอะไรบ้าง อ่านได้ที่นี่

6 ธันวาคม 2566 ภายหลังองค์การการศึกษา วิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรม แห่งสหประชาชาติ หรือ ยูเนสโก (UNESCO) ประกาศขึ้นทะเบียน "สงกรานต์ไทย" (Songkran in Thailand, traditional Thai New Year festival) เป็นรายการมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของมนุษยชาติ ประจำปี 2566 แล้วนั้น

"เนชั่นออนไลน์" ชวนทำความรู้จักประวัติ ความเป็นมา และความสำคัญของวันสงกรานต์ให้มากขึ้น

ที่มาวันสงกรานต์

"สงกรานต์" คือ ประเพณีของประเทศไทย ลาว กัมพูชา พม่า ชนกลุ่มน้อยชาวไตแถบเวียดนาม และมนฑลยูนานของจีน รวมถึง ศรีลังกา และประเทศทางตะวันออกของประเทศอินเดีย สันนิษฐานกันว่า ประเพณีสงกรานต์นั้นได้รับวัฒนธรรมมาจากเทศกาลโฮลีในอินเดีย แต่เทศกาลโฮลีจะใช้การสาดสีแทน โดยจะจัดให้มีขึ้นในทุกวันแรม 1 ค่ำ เดือน 4 ซึ่งก็คือเดือนมีนาคม

สงกรานต์ เป็นคำในภาษาสันสกฤต ที่หมายถึง "การเคลื่อนย้าย" โดยเป็นการอุปมาถึงการเคลื่อนย้ายการประทับในจักรราศี หรือการเคลื่อนเข้าสู่ปีใหม่ตามความเชื่อของไทยและบางประเทศในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ประเพณีสงกรานต์นั้นมีสืบทอดกันมาตั้งแต่โบราณคู่กับตรุษ จึงมักเรียกรวมกันว่า ประเพณีตรุษสงกรานต์ หมายถึง การส่งท้ายปีเก่าต้อนรับปีใหม่ เดิมทีวันที่จัดสงกรานต์นี้นั้นจะมีการคำนวณทางดาราศาสตร์

แต่ในปัจจุบัน ได้มีการกำหนดวันที่แน่นอน คือ เริ่มต้นตั้งแต่ 13-15 เมษายน แต่เดิม วันขึ้นปีใหม่ไทย คือ วันเริ่มปีปฏิทินของไทยจนถึง พ.ศ. 2431 และได้มีการเปลี่ยนแปลงมาเป็นวันที่ 1 เมษายน เป็นวันขึ้นปีใหม่จนถึง พ.ศ. 2483
ชวนรู้จักประวัติ ความสำคัญ "ประเพณีสงกรานต์ไทย" หลัง "ยูเนสโก" ประกาศเป็นมรดกโลก
วันสงกรานต์ หรือ วันมหาสงกรานต์ เป็นวันที่ได้รับอิทธิพลมาจาก "เทศกาลโฮลี" ของประเทศอินเดีย แต่วันสงกรานต์ของไทยได้เปลี่ยนจากการสาดสี เป็นการสาดน้ำใส่กัน เพื่อให้สอดคล้องกับสภาพอากาศที่ร้อนจัดในช่วงเดือนเมษายน และในอีกแง่หนึ่งยังมีความเชื่อว่าเป็นการปัดเป่าสิ่งไม่ดีออกไป ทำให้นิยมเล่นสาดน้ำ และประแป้งกันในช่วงเทศกาลสงกรานต์ โดยจะไม่ถือโทษโกรธกัน เป็นการสาดความสุขให้มีชีวิตที่เย็นฉ่ำดั่งสายน้ำ ที่หล่อเลี้ยงวิถีชีวิตคนไทยมาแต่ครั้งโบราณกาล

ส่วนความหมายของวันต่างๆในช่วงประเพณีสงกรานต์ มีดังนี้

วันที่ 13 เมษายน เรียกว่า "วันมหาสงกรานต์" หมายถึง วันที่พระอาทิตย์เคลื่อนเข้าสู่ราศีเมษอีกครั้ง หลังจากผ่านเข้าสู่ราศีอื่นๆ แล้วจน ครบ 12 เดือน
วันที่ 14 เมษายน เรียกว่า "วันเนา" แปลว่า วันอยู่ หมายถึง วันที่ดวงอาทิตย์ เคลื่อนเข้าสู่ราศีเมษอันเป็นราศีตั้งต้นปีเข้าที่เข้าทางเรียบร้อยแล้ว
วันที่ 15 เมษายน เรียกว่า "วันเถลิงศก" เป็นวันเปลี่ยนจุลศักราชใหม่ ถือเป็นวันเริ่มศกใหม่ การกำหนดให้อยู่วันนี้ ก็เพื่อให้แน่ใจว่าดวงอาทิตย์โคจร ขาดจากราศีมีนมาสู่ราศีเมษแล้วอย่างน้อย 1 องศา

อย่างไรก็ดี หากดูประกาศสงกรานต์ ตามหลักโหราศาสตร์จะมีการคลาดเคลื่อนไม่ตรงกันบ้าง อาทิ วันมหาสงกรานต์ อาจจะเป็นวันที่ 14 เมษายน แทนที่จะเป็นวันที่ 13 เมษายน แต่เพื่อให้จดจำได้ง่าย และไม่เกิดความสับสน จึงกำหนดเรียกตามข้างต้น

ทั้งนี้ วันที่ 13 เมษายน ของทุกปี นอกจากจะเป็นวันมหาสงกรานต์แล้ว รัฐบาลยังได้กำหนดให้เป็น "วันผู้สูงอายุแห่งชาติ" ส่วนวันที่ 14 เมษายน ของทุกปี รัฐบาลได้กำหนดให้เป็น "วันครอบครัว"

กิจกรรมสำคัญที่ทำในวันสงกรานต์

การทำบุญตักบาตร นอกจากจะเป็นสร้างบุญกุศลให้กับตัวเอง ยังเป็นการอุทิศส่วนกุศลนั้นให้แก่ผู้ที่ล่วงลับไปแล้ว อีกทั้ง หลังจากทำบุญเสร็จ ก็จะมีการก่อเจดีย์ทรายอันเป็นประเพณีที่สำคัญในวันสงกรานต์ด้วย
การรดน้ำ ถือได้ว่าเป็นการอวยพรปีใหม่ให้แก่กันและกัน น้ำที่นำมาใช้รดหัวในการนี้มักเป็นน้ำหอมเจือด้วยน้ำธรรมดา
การสรงน้ำพระ เป็นการรดน้ำพระพุทธรูปที่บ้านและที่วัด ซึ่งในบางที่จะมีการจัดให้สรงน้ำพระสงฆ์เพิ่มเติมด้วย
การบังสุกุลอัฐิ สำหรับเถ้ากระดูกของญาติผู้ใหญ่ที่ได้ล่วงลับไปแล้ว มักทำที่เก็บเป็นลักษณะของเจดีย์ จากนั้น จะนิมนต์พระไปบังสุกุล
การรดน้ำผู้ใหญ่ คือ การที่เราไปอวยพรผู้ใหญ่ที่เราให้ความเคารพนับถือ ผู้หลักผู้ใหญ่ก็จะให้ศีลให้พรผู้ที่ไปรด