วทน.รุ่น 1 เสนอแนะปรับปรุงกฎหมายไทย ใช้เทคโนโลยีดิจิทัลพิจารณาคดีอาญา

นายอนุพร อรุณรัตน์ ที่ปรึกษานายกสภาทนายความ ในฐานะผู้เข้าอบรมหลักสูตร “การบริหารเชิงนิติศาสตร์ระดับสูง”(วทน.)รุ่นที่ 1 วิทยาลัยทนายความ สภาทนายความในพระบรมราชูปถัมภ์ ร่วมนำเสนอผลงานวิชาการเกี่ยวกับปัญหาและข้อเสนอเกี่ยวกับกฎหมายไทย ในประเด็นปัญหาเรื่องสิทธิและเสรีภาพตามรัฐธรรมนูญในการประกันตัวผู้ต้องหาหรือจำเลยในคดีอาญา ซึ่งหลักการประกันที่สำคัญนั้นต้องการให้เกิดความแน่ใจว่า ในวันพิจารณาคดีอาญาจำเลยจะต้องปรากฏตัวให้เห็นต่อหน้าโจทก์และพยาน แต่ปัจจุบันโลกเปลี่ยนไป โดยเฉพาะต่างประเทศในทวีปยุโรป อเมริกาในคดีอาญาบางคดีและบางกระบวนพิจารณา จำเลยไม่ต้องยืน หรืออยู่ในสถานที่เดียวกันกับโจทก์และพยาน ไม่จำเป็นต้องไปเจอกันที่ศาล โดยใช้ระบบการพิจารณาด้วยเทคโนโลยีดิจิทัลสมัยใหม่ ซึ่งในคดีแพ่งได้พิจารณาด้วยใช้ระบบเทคโนโลยีดิจิทัลสูง 70- 80% และในคดีอาญาก็มีจำนวนสูงขึ้นเรื่อย ๆ ดังนั้นการเสนอให้ใช้เทคโนโลยีมาเป็นช่องทางในการพิจารณาคดีแพ่งและคดีอาญา จึงถือเป็นการพัฒนาระบบพิจารณาคดีอาญาให้ทันสมัย ทันต่อสถานการณ์โลกปัจจุบัน จึงมีการเสนอให้นำเทคโนโลยีดิจิทัลมาใช้ในกระบวนการยุติธรรม

ส่วนข้อเสนอแนะการใช้เทคโนโลยีเพื่อยกระดับในการอำนวยความยุติธรรมให้กับประชาชน เพื่อให้โปร่งใส ตรวจสอบได้ และมีความสะดวก รวดเร็ว และเข้าถึงง่าย ได้แก่

* การสื่อสารทางไกลผ่านจอภาพ (Video Conference)

* การเชื่อมโยงและการแลกเปลี่ยนข้อมูลในกระบวนการยุติธรรม สำหรับเป็นข้อมูลสารสนเทศสนับสนุนการพิจารณาความแพ่งฯ

* การลงลายมือชื่ออิเล็กทรอนิกส์ (Digital Signature) เพื่อความสะดวกของคู่ความและประชาชน

* การสื่อสารประชาสัมพันธ์ พร้อมช่องทางการมีส่วนร่วมในกระบวนการยุติธรรมทางแพ่ง

ส่วนเรื่องการปล่อยตัวชั่วคราว คือ การประกันตัวผู้ต้องหา หรือจำเลยในคดีอาญาในระหว่างถูกดำเนินคดี โดยไม่ต้องถูกควบคุมหรือขัง ได้รับอิสรภาพไปชั่วระยะเวลาหนึ่งระหว่างที่มีการสอบสวนโดยพนักงานสอบสวน หรือไต่สวนมูลฟ้อง หรือการพิจารณาคดีของศาล โดยอาจปล่อยโดยวิธีไม่มีประกันหรือมีประกัน หรือมีประกันและหลักประกันก็ได้ อันเป็นการรักษาความสมบูรณ์ของกระบวนการยุติธรรม ทั้งนี้ผู้ต้องหาหรือจำเลยสัญญาว่าจะปฏิบัติตามคำสั่งของเจ้าพนักงานหรือศาล โดยจะมาตามนัดหรือหมายเรียกของศาล ซึ่งหากผู้ต้องหาหรือจำเลยที่ได้รับประกันตัว หรือปล่อยชั่วคราวผิดสัญญาแล้ว ผู้ต้องหาหรือจำเลยหรือผู้มีประโยชน์เกี่ยวข้อง ก็อาจจะถูกปรับตามสัญญาประกัน หรืออาจถูกริบหลักประกัน สำหรับสิทธิเสรีภาพตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2560 ในการขอปล่อยชั่วคราว ระบุว่า หลักประกันความคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพของบุคคล มาตรา 28 วรรคหนึ่ง 'บุคคลย่อมมีสิทธิและเสรีภาพในชีวิตและร่างกาย' มาตรา 29 วรรคสอง 'ในคดีอาญาให้สันนิษฐานไว้ก่อนว่า ผู้ต้องหาหรือจำเลยไม่มีความผิดและก่อนมีคำพิพากษาอันถึงที่สุดแสดงว่า บุคคลใดได้กระทำความผิดจะปฏิบัติต่อบุคคลนั้น เสมือนเป็นผู้กระทำความผิดมิได้'

จากผลการศึกษาวิเคราะห์บทบัญญัติของกฎหมาย กระบวนการและวิธีการต่างๆ ของประเทศไทยเปรียบเทียบกับต่างประเทศแล้ว พบปัญหาเกี่ยวกับกฎหมาย ระเบียบ และคำสั่ง รวมถึงปัญหาการใช้ดุลยพินิจของเจ้าพนักงานหรือศาลในการปล่อยชั่วคราว จึงเสนอมาตรการควบคุมทางกฎหมายหรือเงื่อนไขต่างๆ ที่เหมาะสมกับลักษณะและสภาพความผิดแต่ละประเภทของผู้ต้องหาหรือจำเลยแต่ละคน ได้แก่

* การกำหนดให้ผู้ต้องหาหรือจำเลยมีเสรีภาพในที่อยู่อาศัยหรือสถานที่ที่กำหนดไว้เท่านั้น โดยอยู่ภายใต้การกำกับดูแลหรือการรับรองของบุคคลที่ปกครองดูแล

* การให้อยู่ภายในพื้นที่ที่กำหนด หรือการอยู่ภายในพื้นที่เขตอำนาจ หรือการเข้าออกจากที่พักอาศัยตามเวลาที่กำหนดไว้โดย โดยให้เจ้าพนักงานหรือศาลอนุญาตให้ปล่อยชั่วคราว

* หากมีความจำเป็นต้องออกนอกพื้นที่จะต้องได้รับอนุญาตและใช้เครื่องมืออิเล็กทรอนิกส์มาควบคุมตัวผู้ต้องหาหรือจำเลยไว้

* กำหนดให้ผู้ต้องหาหรือจำเลยสาบานตนตามลัทธิทางศาสนา หรือสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่เคารพนับถือว่าจะมาศาลตามกำหนดนัด

* กำหนดให้ผู้ต้องหาหรือจำเลยไปรายงานตัวต่อเจ้าพนักงานหรือศาลตามเวลาที่กำหนด หรือการห้ามเดินทางออกนอกราชอาณาจักร

* ห้ามผู้ต้องหาหรือจำเลยติดต่อสื่อสารหรือเข้าไปในเขตที่อยู่อาศัยของผู้เสียหายหรือพยาน

* ห้ามติดต่อสื่อสารหรือคบค้าสมาคมกับผู้ต้องหาหรือจำเลยที่กระทำความผิดร่วมกัน

* ห้ามคบค้าสมาคมกับบุคคลบางกลุ่มที่กำหนด

* ห้ามครอบครอง มีไว้ หรือพกพาซึ่งอาวุธร้ายแรงที่อาจใช้ในการก่ออันตรายได้

* มาตรการอื่นๆ เพื่อที่จะควบคุมผู้ต้องหาหรือจำเลยมิให้หลบหนีหรือไปยุ่งเหยิงกับพยานหลักฐาน และไปก่ออันตรายแก่สังคม

นอกจากนี้ นายอนุพร มองว่าการลิดรอนสิทธิเสรีภาพระหว่างการพิจารณาคดี ถือเป็นเรื่องที่รุนแรง ความยากลำบากทางเศรษฐกิจและจิตใจ และขัดขวางความสามารถในการปกป้องตนเอง สนับสนุนการปล่อยชั่วคราวเพื่อการกำกับดูแลในชุมชน ควรมีหน่วยงานให้บริการก่อนการพิจารณาคดีเพื่อรวบรวมเสนอข้อมูลที่จำเป็นนำเสนอการประเมินความเสี่ยง มีโครงการให้ได้งานที่จำเป็น การรักษาพยาบาลสุขภาพจิตหรือสุขภาพอื่นๆ เป็นเงื่อนไขเชิงบวกให้แก่ผู้ได้รับการปล่อยตัวชั่วคราว และให้พิจารณาการปล่อยตัวเป็นหลัก การคุมขังเป็นข้อยกเว้น