ลาวติดกับดักหนี้รถไฟความเร็วสูงเชื่อมจีน

ทางรถไฟสายนี้เปิดใช้งานเมื่อวันที่ 3 ธันวาคม ปี 2564 โดยเป็นเส้นทางเชื่อมระหว่างกรุงเวียงจันทน์ของสปป.ลาว กับคุนหมิง เมืองเอกของมณฑลยูนนานของจีน โดยเป็นส่วนหนึ่งของระเบียงเศรษฐกิจจีน-อินโดจีน และโครงการหนึ่งแถบหนึ่งเส้นทาง (Belt & Road Initiative) หรือ BRI ที่ประธานาธิบดีสี จิ้นผิง ของจีน ริเริ่มขึ้นเมื่อปี 2556 เพื่อขยายเส้นทางการขนส่งเชื่อมต่อผู้คนใน 70 ประเทศทั่วโลก ทั้งทางบกและทางทะเลบนรางมาตรฐานขนาด 1.435 เมตร เป็นระยะทาง 1,035 กิโลเมตร โดยอยู่ในลาว 414 กิโลเมตร บนเส้นทางยังมีอุโมงค์ 167 แห่ง เป็นระยะทางกว่า 590 กิโลเมตร หรือ 63% ของระยะทางทั้งหมด ข้อมูลของธนาคารโลกระบุว่าเส้นทางส่วนที่อยู่ในลาวต้องผ่านอุโมงค์ 75 แห่ง คิดเป็นระยะทาง 198 กิโลเมตร และสะพาน 167 แห่ง เป็นระยะทาง 61 กิโลเมตร 

อภิมหาโครงการที่ใช้งบประมาณในการก่อสร้าง 5,900 ล้านดอลลาร์ (1.99 แสนล้านบาท) จีนรับผิดชอบภาระทางการเงิน 70% ลาวรับผิดชอบส่วนที่เหลือ ได้เริ่มก่อสร้างเมื่อปี 2559 ทำให้เกิดความวิตกว่าลาวจะ "ติดกับดักหนี้" เพราะมีมูลค่าการลงทุนสูงราว 1/3 ของขนาดเศรษฐกิจของประเทศ อีกทั้ง 60% ของเงินลงทุน หรือ 3,500 ล้านดอลลาร์ ก็มาจากเงินกู้จากธนาคารเพื่อการส่งออกและนำเข้าของจีน (Exim Bank of China) ทำให้ลาวต้องรับภาระหนี้ตามสัดส่วนในวงเงิน 1,060 ล้านดอลลาร์ ในขณะที่จีนรับภาระ 2,480 ล้านดอลลาร์ ส่วนที่เหลือ 40 % เป็นหุ้น โดยทั้งสองฝ่ายต้องใส่เงินตามสัดส่วนหุ้นของตัวเอง โดยจีนใส่เข้าไปจำนวน 1,630 ล้านดอลลาร์ ส่วนลาวต้องใส่ 730 ล้านดอลลาร์ โดยเอามาจากงบประมาณรัฐบาล 250 ล้านดอลลาร์ ที่เหลือ 480 ล้านดอลลาร์ ต้องกู้จากธนาคารของจีน รวมแล้วลาวมีหนี้สิน 1,540 ล้านดอลลาร์ นับว่าสูงมากเมื่อเปรียบกับผลผลิตมวลรวมภายในประเทศ (GDP) ที่อยู่ที่ 19,136 ล้านดอลลาร์ 

เมื่อกลางเดือนมิถุนายน สถาบันจัดอันดับความน่าเชื่อถือทางการเงิน "Moody's" ได้ปรับลดระดับความน่าเชื่อถือของลาวไปอยู่ที่ "Caa3" หมายถึง "มีภาระหนี้ที่สูงมาก" และมีเงินสำรองในการแลกเปลี่ยนสกุลต่างชาติไม่เพียงพอต่อหนี้ต่างประเทศที่กำลังจะครบกำหนดชำระ และเตือนด้วยว่า ลาวมีความเสี่ยงระดับสูงในการผิดนัดชำระหนี้

นับตั้งแต่ปี 2549 จีนได้ทุ่มงบประมาณ 8 แสนล้านดอลลาร์ไปกับโครงการ BRI ซึ่งเป็นยุทธศาสตร์ที่จะช่วยให้ขายสินค้าได้มากขึ้น ส่งผลดีต่อบริษัทก่อสร้างของจีนให้ได้ทำสัญญามากขึ้น และที่สำคัญคือใช้คานอำนาจกับสหรัฐฯ ทำให้สหรัฐฯ กล่าวหาจีนว่ากำลังใช้การทูตแบบติดกับดักหนี้ (debt-trap diplomacy) ที่หมายถึงทำให้ประเทศที่อ่อนแอด้านเศรษฐกิจต้องพึ่งพาจีน โดยในกรณีของลาว สถาบันวิจัย "AidData Lab" ของ College of William & Mary" ในเวอร์จิเนีย ที่ติดตามหนี้อันเกิดจากโครงการ "BRI"  ชี้ว่าหนี้สาธารณะของลาวที่มีกับจีนอยู่ที่ประมาณ 12,200 ล้านดอลลาร์ ซึ่งสูงกว่าที่ธนาคารโลกได้คำนวณไว้เป็นอย่างมาก

ธนาคารโลกระบุว่า ลาวต้องชำระหนี้ต่างประเทศมูลค่า 1,300 ล้านดอลลาร์ ต่อเนื่องทุกปี ไปจนถึงปี 2568 ซึ่งเกือบเท่ากับปริมาณทุนสำรองเงินตราต่างประเทศ และคิดเป็นครึ่งหนึ่งของรายได้ภายในประเทศทั้งหมด อีกทั้งปีนี้เศรษฐกิจของลาวจะเติบโตในอัตรา 3.8% ที่อาจจะไม่เพียงพอสำหรับรัฐบาลในการชำระหนี้ต่างประเทศ และในการประชุมสภาแห่งชาติลาว นายบุญชม อุบลประเสริฐ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลังของลาว ชี้ว่าลาวต้องชำระหนี้เพิ่มขึ้นในปีนี้ จากระดับ 1,200 ล้านดอลลาร์ ในปี 2561 มาอยู่ที่ 1,400 ล้านดอลลาร์ในปีนี้

สถานการณ์ที่เกิดขึ้นกับลาวกำลังส่งแรงกระเพื่อมมาถึงไทยว่าจะกระโจนเข้าสู่กับดักด้วยหรือไม่ ที่ผ่านมารัฐบาลยังไม่ได้เปิดเผยตัวเลขการคาดการณ์ที่สำคัญ เช่น จำนวนผู้โดยสารหรือปริมาณการขนส่งสินค้าในอนาคต ทำให้มองไม่เห็นภาพของความสำเร็จ ถ้าจีนหวังผลด้านการขนส่งสินค้าควรปรับปรุงเครือข่ายรางรถไฟที่มีอยู่แล้วในอาเซียน ส่วนไทยสภาพเศรษฐกิจยังไม่ฟื้นตัวดีจากโควิด-19  ทำให้การเดินหน้าโครงการมูลค่าหลายแสนล้านบาทนี้ น่าจะเป็นเรื่องที่ยากที่สุดในเวลานี้