เคล็ดลับสุขภาพ : ไขข้อข้องใจล้างจมูกติดต่อกันทุกวันเป็นอันตรายหรือไม่?

สถานการณ์ฝุ่นละอองและมลภาวะทางอากาศ (PM2.5) ในปัจจุบันก่อให้เกิดโรคภูมิแพ้อากาศ ทำให้ผู้ป่วยโรคในระบบทางเดินหายใจมีอาการกำเริบ ทำให้หลายคนเริ่มสนใจการดูแลตัวเองด้วย “การล้างจมูก” เพื่อชะล้างสิ่งสกปรกหรือสารก่อภูมิแพ้ในโพรงจมูกออกด้วยน้ำเกลือ แม้ว่า “การล้างจมูก” จะทำได้ง่ายด้วยตัวเองที่บ้าน แต่การล้างจมูกมีประโยชน์และโทษอย่างไร สามารถล้างบ่อยๆ ทุกวันได้หรือไม่ จะเป็นอันตรายไหม เรามาร่วมไขข้อข้องใจเกี่ยวกับการล้างจมูก ไปพร้อมกัน

“การล้างจมูก” เป็นการทำความสะอาดโพรงจมูก หรือไซนัส โดยชะล้างเอาน้ำมูก หนอง สิ่งสกปรกในโพรงจมูก หรือโพรงหลังจมูก ซึ่งเกิดจากการอักเสบออกด้วยน้ำเกลือ เพื่อทำให้บรรเทาอาการคัดจมูก น้ำมูกไหล คัน จาม กลิ่นเหม็นในโพรงจมูก ทั้งในกรณีที่ไหลออกมาข้างนอก และไหลลงคอ

10 ประโยชน์ที่ได้จากการล้างจมูก

การล้างจมูกมีประโยชน์หลักๆ คือ ช่วยล้างน้ำมูกเหนียวข้นที่ไม่สามารถระบายออกได้เอง ทำให้โพรงจมูก หรือไซนัสสะอาดขึ้น ลดอาการหวัดเรื้อรัง ช่วยให้อาการคัดจมูก คัน จาม น้ำมูกไหล แสบจมูก ปวดจมูก ดีขึ้น และลดน้ำมูกหรือเสมหะที่ไหลลงคอ อีกทั้งยังมีประโยชน์ในด้านอื่นๆ ด้วย อาทิ

1 ช่วยระบายหนองจากไซนัสดีขึ้น โดยลดน้ำมูกหรือหนองที่อุดอยู่บริเวณรูเปิดของโพรงไซนัส ในโพรงจมูก ทำให้อาการไซนัสอักเสบดีขึ้นเร็ว

2 ช่วยป้องกันการลุกลามของเชื้อโรคจากจมูกและไซนัสขึ้นไปหูชั้นกลาง หรือลงไปสู่ปอด

3 ช่วยลดจำนวนเชื้อโรค มลพิษ สารก่อภูมิแพ้ สิ่งระคายเคือง และ สารที่เกิดจากปฏิกิริยาของร่างกายที่มีต่อสารก่อภูมิแพ้ในโพรงจมูก หรือ ไซนัส

4 ช่วยเพิ่มความชุ่มชื้นแก่เยื่อบุจมูก

5 ช่วยบรรเทาอาการคัดแน่นจมูก ถ้าใช้น้ำเกลืออุ่นล้างจมูก โดยทำให้เยื่อบุจมูกยุบบวม ทำให้หายใจโล่งขึ้น

6 ช่วยบรรเทาอาการระคายเคือง และลดการอักเสบในจมูก

7 การล้างจมูกก่อนการพ่นยา หรือหยอดยาในจมูก (ในกรณีแพทย์สั่งยาพ่นจมูก หรือยาหยอดจมูกให้ใช้) จะทำให้ยาสัมผัสกับเยื่อบุจมูกได้มากขึ้น ออกฤทธิ์ได้ดี มีประสิทธิภาพเพิ่มขึ้น

8 ช่วยชะล้างคราบสะเก็ดแข็งของเยื่อบุจมูก และหรือไซนัส หลังการผ่าตัด หรือหลังการฉายแสงออก ทำให้แผลในโพรงจมูก และไซนัสหายเร็วขึ้น ป้องกันการเกิดพังผืดซึ่งทำให้รูจมูกหรือไซนัสตีบแคบ

9 ช่วยเพิ่มการทำงานของขนกวัดในจมูกซึ่งทำหน้าที่พัดโบก กำจัดสิ่งแปลกปลอมในโพรงจมูก

10 การล้างจมูกทำให้ลดปริมาณยาที่ใช้ในการรักษาโรคจมูก และหรือ ไซนัสลงได้

ใครบ้างที่ควรล้างจมูก?

การจมูกสามารถทำได้สำหรับทุกคนที่อยากล้างทำความสะอาดภายในโพรงจมูก แต่แนะนำเป็นพิเศษใน

• ผู้ป่วยโรคจมูกอักเสบจากการติดเชื้อ
• ผู้ป่วยไข้หวัด ไอ จาม มีน้ำมูก
• ผู้ป่วยโรคไซนัสอักเสบ
• ผู้ป่วยที่มีโรคเยื่อจมูกอักเสบจากภูมิแพ้  หรือกลุ่มคนที่แพ้อากาศ
• ผุ้ป่วยโรคริดสีดวงจมูก
• ผู้ที่เคยการผ่าตัดจมูก
• ผู้ที่ได้รับการฉายแสงบริเวณจมูกหรือไซนัส

อย่างไรก็ตาม ไม่แนะนำการล้างจมูกในผู้ป่วยที่มีความผิดปกติทางระบบประสาท หรือการเคลื่อนไหวกล้ามเนื้อ เนื่องจากอาจเกิดการสำลักได้

เราควรล้างจมูกบ่อยแค่ไหน?

สำหรับการล้างจมูกแนะนำให้ทำอย่างน้อยวันละ 2 ครั้ง ในช่วงตื่นนอนตอนเช้า และก่อนเข้านอน หรือเมื่อรู้สึกว่ามีน้ำมูกมาก แน่นจมูก หรือก่อนใช้ยาพ่นจมูก

เมื่อใดที่ควรล้างจมูก?

เราควรล้างจมูกเมื่อเมื่อมีน้ำมูกเหนียวข้นค้างอยู่ในโพรงจมูกหรือไซนัส เมื่อมีอาการคัดแน่นจมูก เมื่อหายใจเอาฝุ่นควัน หรือสารก่อภูมิแพ้เข้าไปในจมูก ก่อนใช้ยาพ่นจมูกหรือยาหยอดจมูก เมื่อมีเสมหะในลำคอ ซึ่งเกิดจากการอักเสบในโพรงจมูกหรือไซนัสหลังผ่าตัด หรือหลังการฉายแสงบริเวณจมูก หรือไซนัสมีกลิ่นเหม็นที่เกิดจากโรคจมูก และหรือไซนัส

ล้างจมูกติดต่อกันทุกวันเป็นอันตรายหรือไม่?

ถึงแม้การล้างจมูกจะมีผลข้างเคียงน้อยและพบได้ไม่บ่อยหากทำอย่างถูกวิธีและใช้อุปกรณ์ที่เหมาะสม แต่ข้อมูลการศึกษาในปัจจุบันและความคิดเห็นของแพทย์ผู้เชี่ยวชาญส่วนใหญ่ยังไม่แนะนำให้ล้างจมูกติดต่อกันทุกวันเป็นระยะเวลานาน9 เนื่องจากมีการศึกษาบ่งชี้ว่าการล้างจมูกด้วยน้ำเกลือติดต่อกันทุกวันในผู้ที่มีโรคโพรงจมูกไซนัสอักเสบเป็นระยะเวลานานกว่า 12 เดือน ทำให้การเกิดโรคโพรงจมูกไซนัสอักเสบซ้ำเพิ่มขึ้นถึง 60% ซึ่งคาดว่าเกิดจากการล้างจมูกด้วยน้ำเกลือเป็นเวลานานอาจรบกวนหรือลดระบบป้องกันทางภูมิคุ้มกันที่สะสมในน้ำมูกหรือเมือกที่ปกป้องโพรงจมูก เนื่องจากน้ำมูกในโพรงจมูกเป็นด่านแรกในการปกป้องและดักจับเชื้อโรคของระบบทางเดินหายใจ อย่างไรก็ตามการล้างจมูกในช่วงเวลาสั้น ๆ สามารถทำได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในช่วงที่มีอาการทางจมูก เช่น น้ำมูกมาก น้ำมูกข้นเหนียว หรือคัดจมูก ซึ่งน้ำมูกเหล่านี้เป็นน้ำมูกที่มีที่มาจากโรคหรือมลภาวะทางอากาศ รวมทั้งเป็นน้ำมูกส่วนเกินที่สามารถชะล้างติดต่อกันทุกวันจนอาการหายเป็นปกติได้ หรือล้างจมูกติดต่อกันประมาณ 7-10 วัน9-11 อย่างไรก็ตามยังคงต้องศึกษาถึงประโยชน์และโทษจากการล้างจมูกติดต่อกันในระยะยาวเพิ่มเติม

เราสามารถล้างจมูกด้วย "น้ำเปล่า" ได้หรือไม่?

การล้างจมูกอย่างถูกวิธีและใช้อุปกรณ์ที่เหมาะสมจะทำให้เกิดประสิทธิภาพในการล้างจมูกเพิ่มขึ้น ทั้งนี้ ควรเลือกสารละลายสำหรับล้างจมูกให้เหมาะสม ซึ่งแนะนำให้ใช้ ”น้ำเกลือปราศจากเชื้อความเข้มข้น 0.9% ของเกลือโซเดียมคลอไรด์” เนื่องจากเป็นความเข้มข้นของเกลือที่ “ไม่ก่อให้เกิดการระคายเคืองบริเวณเยื่อบุโพรงจมูก” ปัจจุบันมีผลิตภัณฑ์น้ำเกลือสำหรับล้างจมูกชนิดปราศจากเชื้อสำเร็จรูปจำหน่ายหลายชนิด สามารถใช้ได้อย่างปลอดภัย และไม่มีส่วนผสมของสารอื่นในตำรับ เช่น สารแต่งสีแต่งกลิ่น หรือวัตถุกันเสีย เนื่องจากสารดังกล่าวอาจทำให้ระคายเคืองเยื่อบุโพรงจมูกได้ สำหรับการใช้ผลิตภัณฑ์ล้างจมูกไม่เหมาะสม เช่น ใช้น้ำประปาล้างจมูก อาจพบเชื้อแบคทีเรียหรือโปรโตซัวในน้ำ และพัฒนาเกิดเป็นโรคติดเชื้อรุนแรงได้

การล้างจมูกมีผลข้างเคียงหรือเป็นอันตรายมากน้อยแค่ไหน?

พบผลข้างเคียงในผู้ป่วยที่ล้างจมูกด้วยน้ำเกลือค่อนข้างน้อย ผลข้างเคียงที่อาจพบ ได้แก่ แสบเยื่อบุโพรงจมูก หูอื้อ และเลือดกำเดาไหล (ซึ่งพบได้น้อย) ยังไม่มีการรายงานอาการข้างเคียงรุนแรงจากการล้างจมูก อาการข้างเคียงเหล่านี้เกิดขึ้นได้น้อยลงหากเลือกใช้ผลิตภัณฑ์ที่มีความเข้มข้นของน้ำเกลือที่เหมาะสมและล้างจมูกด้วยเทคนิคและขั้นตอนที่ถูกต้อง หากล้างจมูกด้วยเทคนิคที่ไม่ถูกต้องอาจเกิดอันตรายอื่นๆ ได้ เช่น สำลัก หรือหากมีการสั่งน้ำมูกแรงๆ อาจทำให้เยื่อแก้วหูบาดเจ็บได้