14 มิถุนายน 2566 รศ.ดร.ฐิติวุฒิ บุญยวงศ์วิวัชร อาจารย์คณะรัฐศาสตร์และรัฐประศาสนศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ กล่าวกับ “เนชั่นทีวี” ว่า เรื่อง “ประชามติเอกราช” หรือ “ประชามติแยกดินแดน” เป็นประเด็นอ่อนไหวและสุ่มเสี่ยงผิดกฎหมายตามที่หลายฝ่ายออกมาระบุ แต่การขับเคลื่อนเรื่องประชามติ ยังสามารถกระทำได้ และอาจเป็น “ทางออก” สำหรับปัญหาจังหวัดชายแดนภาคใต้ด้วย
นั่นก็คือ “การลงประชามติรับรอง แผนกระบวนการสันติภาพ” ซึ่งจะเกิดขึ้นจาก “โต๊ะเจรจา” ที่ทุกฝ่ายซึ่งเป็นคู่ขัดแย้งมีส่วนร่วมอีกทีหนึ่ง
ความหมายก็คือ “โต๊ะเจรจา” ต้องเป็นกระบวนการที่คู่ขัดแย้งทุกฝ่ายเข้ามามีส่วนร่วม เมื่อได้ข้อตกลงร่วมกันเป็นแผนกระบวนการสันติภาพแล้ว ก็เปิดให้ทำประชามติ เพื่อเปิดโอกาสให้ประชาชนคนไทยทั้งประเทศเข้าไปมีส่วนร่วมในกระบวนการสันติภาพอย่างแท้จริง
แต่สิ่งที่ยากและท้าทายก็คือ ประชาชนต้องเข้าใจแผนสันติภาพอย่างละเอียด และต้องรู้ว่าตัวเองได้หรือสูญเสียอะไร เพราะหากม่เข้าใจ จะกลายเป็นกรณีแบบโคลัมเบีย คือฝ่ายรัฐบาลและฝ่ายต่อต้านยอมรับกระบวนการสันติภาพ แต่ฝ่ายประชาชนลงประชามติปฏิเสธแผนสันติภาพ ซึ่งจะทำให้กระบวนการทั้งหมดย้อนกลับไปที่จุดเริ่มต้น