เจาะงบองค์การสวนสัตว์ กับภารกิจเกี่ยวพันธุ์สัตว์หายาก

ต่อมาในปี 2496 มีการเสนอเรื่องให้รัฐบาลจัดตั้งเป็น "องค์การ" ขึ้นมา เพื่อให้การบริหารงานมีความคล่องตัว และมีงบประมาณมากขึ้น จากนั้นในปี 2497 จึงมีการตราพระราชกฤษฎีกาจัดตั้ง "องค์การสวนสัตว์" ขึ้นตรงต่อสำนักนายกรัฐมนตรีกระทั่งวันที่ 15 พ.ย. พ.ศ. 2506 ในหลวงรัชกาลที่ 9 ทรงรับองค์การสวนสัตว์ไว้ในพระบรมราชูปถัมป์ ตั้งแต่นั้นมาจึงใช้ชื่อว่า "องค์การสวนสัตว์ในพระบรมราชูปถัมป์" สถานะในปัจจุบันเป็นรัฐวิสาหกิจ ขึ้นตรงกับกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

องค์การสวนสัตว์ มีหน้าที่รับผิดชอบในด้านการให้การศึกษา การอนุรักษ์และขยายพันธุ์ รวมถึงการจัดสวนสัตว์ให้เป็นสถานที่พักผ่อนหย่อนใจของประชาชนทั่วไป โดยมีสวนสัตว์อยู่ในความรับผิดชอบ 8 แห่งทั่วประเทศ ประกอบด้วย สวนสัตว์ดุสิต สวนสัตว์เปิดเขาเขียว สวนสัตว์เชียงใหม่ สวนสัตว์นครราชสีมา สวนสัตว์สงขลา สวนสัตว์อุบลราชธานี สวนสัตว์ขอนแก่น และ โครงการคชอาณาจักร จ.สุรินทร์

ทั้งนี้ พระราชกฤษฎีกาจัดตั้งองค์การสวนสัตว์ เพิ่งมีการปรับปรุงใหม่ และประกาศใช้เมื่อเดือน มิ.ย. 2563 นี้ เนื่องจากพระราชกฤษฎีกาฉบับเดิมบังคับใช้มานาน ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2497 จึงมีบทบัญญัติบางประการไม่สอดคล้องกับภารกิจหน้าที่ และอำนาจขององค์การสวนสัตว์ ที่ต้องมีการเปลี่ยนแปลงให้เป็นไปตามมาตรฐานสากล

ประกอบกับมีพระราชกฤษฎีกายุบเลิก สำนักงานพัฒนาพิงคนคร (องค์การมหาชน) พ.ศ. 2562 ซึ่งบัญญัติให้โอนสำนักงานเชียงใหม่ไนท์ซาฟารี ซึ่งเป็นของสำนักงานพัฒนาพิงคนครฯ มาเป็นขององค์การสวนสัตว์ด้วย จึงมีความจำเป็นต้องตราพระราชกฤษฎีกาขึ้นมารองรับ

ทั้งนี้ เมื่อตรวจสอบงบประมาณขององค์การสวนสัตว์ พบว่า ได้รับจัดสรรงบประมาณรายจ่ายในปีงบประมาณ 2563 จำนวน 876 ล้านบาท (876,881,500 บาท) ขณะที่ปีงบประมาณ 2564 ซึ่งรอการบังคับใช้อยู่ในขณะนี้ มีการตั้งงบประมาณรายจ่าย สำหรับองค์การสวนสัตว์เอาไว้ 829 ล้านบาท (829,944,900 บาท) ซึ่งนับว่าเป็นหน่วยงานที่ได้รับจัดสรรงบประมาณจำนวนไม่น้อย

นอกจากนั้น ยังมีเงินนอกงบประมาณ ซึ่งเป็นเงินรายได้ โดยคาดว่าเป็นรายได้จากการให้บริการสวนสัตว์ทั่วประเทศ ปีงบประมาณ 2563 อยู่ที่ 325 ล้านบาท ปี 2564 เพิ่มขึ้นเป็น 338 ล้านบาท และคาดการณ์ว่าจะสูงขึ้นเรื่อยๆ ทุกปีงบประมาณ

สำหรับภารกิจสำคัญขององค์การสวนสัตว์ที่หลายคนอาจจะไม่รู้ แต่มีระบุไว้ในกฎหมายจัดตั้งองค์กรคือ งาน "เพาะพันธุ์สัตว์" ซึ่งมีการกำหนดนิยามไว้ในกฎหมาย ว่า ขยายพันธุ์สัตว์ที่นำมาเลี้ยงไว้ โดยวิธีผสมพันธุ์สัตว์ และหมายความรวมถึงขยายพันธุ์สัตว์ โดยวิธีผสมเทียม หรือการย้ายฝากตัวอ่อน หรือโดยวิธีการอื่นๆ ด้วย

ขณะที่ ตัวชี้วัดสำหรับการขอรับงบประมาณในปี 2564 มีการระบุภารกิจขององค์การสวนสัตว์เอาไว้ว่า "อนุรักษ์และรวบรวมพันธุ์สัตว์ป่าหายากและใกล้สูญพันธุ์ โดยการเพาะขยายพันธุ์ เพื่อป้องกันการสูญเสียทรัพยากรสัตว์ป่าที่สำคัญ และการฟื้นฟูเพื่อเพิ่มประชากรสัตว์ป่าในถิ่นอาศัยตามธรรมชาติ"

จากภารกิจขององค์การสวนสัตว์ ในด้านเพาะพันธุ์และขยายพันธุ์สัตว์ป่าหายาก ทำให้มีการตั้งข้อสังเกตว่าอาจจะมีผลประโยชน์จำนวนไม่น้อยซุกอยู่ใต้พรมในองค์การแห่งนี้หรือไม่ เพราะสัตว์ป่าหายากใกล้สูญพันธุ์เป็นที่ต้องการของบรรดานักสะสมสัตว์ และมีราคาสูงมาก หากบริหารจัดการอย่างไม่โปร่งใส อาจทำให้เกิดช่องโหว่หรือรูรั่วจนสร้างความเสียหายให้กับองค์กรได้เหมือนกัน