กฎอัยการศึกเป็น "กฎหมายพิเศษ" ทางความมั่นคงที่ฝ่ายผู้ถืออำนาจรัฐหยิบมาใช้ได้ คล้ายกับ พ.ร.ก.ฉุกเฉินฯ และ พ.ร.บ.ความมั่นคง แต่ "กฎหมายพิเศษ" 3 ฉบับนี้มีดีกรีการ "จำกัดสิทธิ์" เพื่อแก้ปัญหาความมั่นคงที่แตกต่างกันไป เริ่มจาก
1. กฎอัยการศึก หรือ พระราชบัญญัติกฎอัยการศึก พ.ศ.2457
- เป็นกฎหมายที่ใช้มาตั้งแต่โบราณ นานกว่า 100 ปี (ปัจจุบัน 106 ปี)
- ให้อำนาจทหารเป็นผู้บังคับใช้กฎหมาย และเป็นหน่วยหลักในการใช้อำนาจแทนฝ่ายพลเรือนและตำรวจ
- สามารถปิดล้อม ตรวจค้น จับกุม กักขัง ได้ทุกกรณี ไม่มียกเว้น ทั้งกลางวันกลางคืนและไม่ต้องมีหมายศาล
- สามารถกักตัวบุคคลได้โดยไม่ต้องมีหมาย และไม่ต้องแจ้งข้อหา เป็นเวลา 7 วัน
- ให้อำนาจปิดสื่อ และตรวจสอบการสื่อสารรูปแบบต่างๆ ได้
- ให้อำนาจศาลทหารตัดสินคดีบางประเภทแทนศาลพลเรือน
- ผู้ประกาศกฎอัยการศึกเป็นฝ่ายทหาร เช่น ผบ.ทบ. แต่เวลายกเลิกการประกาศ ต้องมีพระบรมราชโองการ
- มักใช้เวลาเกิดศึกสงคราม เกิดเหตุการณ์จลาจล และประกาศใช้ทุกครั้งเมื่อมีการปฏิวัติ รัฐประหาร
พูดง่ายๆ ก็คือถ้ามีการประกาศกฎอัยการศึก ก็น่าจะมีการยึดอำนาจโดยฝ่ายทหาร
2. พ.ร.ก.ฉุกเฉินฯ หรือ พระราชกำหนดการบริหารราชการในสถานการณ์ฉุกเฉิน พ.ศ.2548
- ประกาศใช้เมื่อปี 2548 ในรัฐบาลนายทักษิณ ชินวัตร เพื่อควบคุมสถานการณ์ในจังหวัดชายแดนภาคใต้
- อำนาจของทุกกระทรวง ทบวง กรม ไปอยู่ที่นายกฯ
- สามารถออกคำสั่งใช้กำลังของทุกหน่วย รวมทั้งฝ่ายทหาร สามารถตั้งเป็นผู้ช่วยเจ้าพนักงานได้
- ให้อำนาจปิดล้อม ตรวจค้น จับกุม กักขัง ได้คล้ายๆ กฎอัยการศึก รวมถึงการควบคุมสื่อ
- การกักตัวบุคคลโดยไม่ต้องแจ้งข้อหา สามารถคุมตัวได้ไม่เกินคราวละ 7 วัน สูงสุดไม่เกิน 30 วัน
- ผู้ประกาศ พ.ร.ก.ฉุกเฉินฯ คือนายกฯ โดยความเห็นชอบของ ครม. ประกาศได้คราวละไม่เกิน 3 เดือน
- เคยใช้ควบคุมสถานการณ์ทางการเมืองมาแล้วเมื่อปี 53 และปี 63 (หลังกรณีคุกคามขบวนเสด็จฯ)
- ใช้ในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้มาตั้งแต่ปี 2548 จนถึงปัจจุบัน รวมพื้นที่ 33 อำเภอ ปัจจุบันยกเลิกไปแล้ว 5 อำเภอ
3. พ.ร.บ.ความมั่นคง หรือ พระราชบัญญัติการรักษาความมั่นคงภายในราชอาณาจักร พ.ศ.2551
- ประกาศใช้เมื่อปี 2551 ในรัฐบาล พล.อ.สุรยุทธ์ จุลานนท์
- ให้อำนาจตรวจค้น จับกุมเช่นกัน แต่มีดีกรีอ่อนกว่า พ.ร.ก.ฉุกเฉินฯและกฎอัยการศึก
- ผู้ประกาศใช้ พ.ร.บ.ความมั่นคงฯ คือคณะรัฐมนตรี โดยต้องกำหนดพื้นที่และมีแผนแก้ไขสถานการณ์ความมั่นคง
- หลังการประกาศใช้ ต้องมีการรายงานต่อรัฐสภา
- เคยใช้ควบคุมสถานการณ์ทางการเมืองมาแล้วในช่วงต้นของการชุมนุม กปปส. ในรัฐบาลยิ่้งลักษณ์ ชินวัตร