Drought : ภัยแล้งในประเทศไทยกับพืชที่ควรปลูก
เจาะลึกถึงเรื่องปัญหา “ภัยแล้ง” ค้นหาสาเหตุ ผลกระทบ พร้อมแนะนำการปลูกพืชทนแล้งเพื่อเพิ่มผลผลิตและสร้างรายได้เลี้ยงชีพ
ปฏิเสธไม่ได้เลยว่า “ภัยแล้ง” เป็นปัญหาทางธรรมชาติที่เกษตรกรหลายคนไม่อยากให้เกิดขึ้น แต่เราก็ไม่อาจหลีกเลี่ยงได้ เนื่องจากเมืองไทยของเรามักมีปัญหาเรื่องน้ำไม่เพียงพอต่อการเกษตร โดยเฉพาะช่วงหน้าร้อน แล้วจะทำอย่างไรเพื่อให้ยังคงเพิ่มผลผลิตมีรายได้เลี้ยงชีพต่อไป เรื่องนี้เป็นสิ่งที่ต้องมองหาแนวทางอย่างถูกต้องและยั่งยืน
ภัยแล้ง (Drought) คืออะไร?
ข้อมูลจากกรมอุตุนิยมวิทยา ระบุคำว่า “ภัยแล้ง” คือภัยที่เกิดจากการขาดแคลนน้ำในพื้นที่ใดพื้นที่หนึ่งเป็นเวลานาน จนก่อให้เกิดความแห้งแล้ง และส่งผลกระทบต่อชุมชน
โดยสาเหตุของการเกิดภัยแล้ง ได้แก่
สาเหตุโดยธรรมชาติ อาทิ
- การเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิโลก
- การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ
- การเปลี่ยนแปลงของระดับน้ำทะเล
- ภัยธรรมชาติ เช่น วาตภัย แผ่นดินไหว
สาเหตุโดยการกระทำของมนุษย์ อาทิ
- การทำลายชั้นโอโซน
- ผลกระทบของภาวะเรือนกระจก
- การพัฒนาด้านอุตสาหกรรม
- การตัดไม้ทำลายป่า
สำหรับภัยแล้งในประเทศไทย ส่วนใหญ่เกิดจากฝนแล้งและทิ้งช่วง ซึ่งฝนแล้งเป็นภาวะปริมาณฝนตกน้อยกว่าปกติหรือฝนไม่ตกต้องตามฤดูกาล
ภัยแล้งในประเทศไทยสามารถเกิดช่วงเวลาใดบ้าง?
ภัยแล้งในประเทศไทยจะเกิดใน 2 ช่วง ได้แก่ ช่วงฤดูหนาวต่อเนื่องถึงฤดูร้อน ซึ่งเริ่มจากครึ่งหลังของเดือนตุลาคมเป็นต้นไป บริเวณประเทศไทยตอนบน (ภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคกลางและภาคตะวันออก) จะมีปริมาณฝนลดลงเป็นลำดับ จนกระทั่งเข้าสู่ฤดูฝนในช่วงกลางเดือนพฤษภาคมของ ปีถัดไป ซึ่งภัยแล้งลักษณะนี้จะเกิดขึ้นเป็นประจำทุกปี
และช่วงกลางฤดูฝน ประมาณปลายเดือนมิถุนายน - เดือนกรกฎาคม จะมีฝนทิ้งช่วงเกิดขึ้น ภัยแล้งลักษณะนี้จะเกิดขึ้นเฉพาะท้องถิ่นหรือบางบริเวณ บางครั้งอาจครอบคลุมพื้นที่เป็นบริเวณกว้างเกือบทั่วประเทศ
ปัญหาภัยแล้งในประเทศไทยส่งผลกระทบอย่างไรกับการดำรงชีวิตของประชาชน
ภัยแล้งในประเทศไทยมีผลกระทบโดยตรงกับการเกษตรและแหล่งน้ำ เนื่องจากประเทศไทยเป็นประเทศ ที่ประชาชนประกอบอาชีพเกษตรกรรมเป็นส่วนใหญ่ ภัยแล้งจึงส่งผลเสียหายต่อกิจกรรมทางการเกษตร เช่น พื้นดินขาดความชุ่มชื้น พืชขาดน้ำ พืชชะงักการเจริญเติบโต ผลผลิตที่ได้มีคุณภาพต่ำ รวมถึงปริมาณลดลง ส่วนใหญ่ภัยแล้งที่มีผลต่อการเกษตร มักเกิดในฤดูฝนที่มีฝนทิ้งช่วงเป็นเวลานาน ผลกระทบที่เกิดขึ้นรวมถึงผลกระทบด้านต่าง ๆ ดังนี้
1. ด้านเศรษฐกิจ สิ้นเปลืองและสูญเสียผลผลิตด้านเกษตร ปศุสัตว์ ป่าไม้ การประมง เศรษฐกิจทั่วไป เช่น ราคาที่ดินลดลง โรงงานผลิตเสียหาย การว่างงาน สูญเสียอุตสาหกรรมการ ท่องเที่ยว พลังงาน อุตสาหกรรมขนส่ง
2. ด้านสิ่งแวดล้อม ส่งผลกระทบต่อสัตว์ต่าง ๆ ทำให้ขาดแคลนน้ำ เกิดโรคกับสัตว์ สูญเสียความหลากหลายพันธุ์ รวมถึงผลกระทบด้านอุทกวิทยา ทำให้ระดับและปริมาณน้ำลดลง พื้นที่ชุ่มน้ำลดลง ความเค็มของน้ำเปลี่ยนแปลง ระดับน้ำในดินเปลี่ยนแปลง คุณภาพน้ำเปลี่ยนแปลง เกิดการกัดเซาะของดิน ไฟป่าเพิ่มขึ้น ส่งผลต่อคุณภาพอากาศและสูญเสียทัศนียภาพ เป็นต้น
3. ด้านสังคม เกิดผลกระทบในด้านสุขภาพอนามัย เกิดความขัดแย้งในการใช้น้ำและการจัดการคุณภาพชีวิตลดลง
วิธีการแก้ปัญหาภัยแล้งทำได้อย่างไร
วิธีการแก้ปัญหาภัยแล้วสามารถกระทำได้ดังนี้
1. แก้ปัญหาเฉพาะหน้า เช่น แจกน้ำให้ประชาชน ขุดเจาะน้ำบาดาล สร้างศูนย์จ่ายน้ำ จัดทำฝนเทียม
2. การแก้ปัญหาระยะยาว โดยพัฒนาลุ่มน้ำ เช่น สร้างฝาย เขื่อน ขุดลอกแหล่งน้ำ รักษาป่าและปลูกป่า ให้ความร่วมมือและมีส่วนร่วมมือในการจัดทำและพัฒนาชลประทาน
การปลูกพืชทนแล้ง ช่วยเสริมรายได้ยามฝนทิ้งช่วง ฝนตกน้อย
ด้วยความที่ต้องหาเลี้ยงชีพสร้างรายได้แม้จะอยู่ในเวลาฝนทิ้งช่วง ฝนตกน้อย แน่นอนว่าควรเลือกปลูกพืชทนแล้ง เพราะมีคุณสมบัติในการเจริญเติบโตได้ดีกรณีดินแห้งแล้งก็ไม่หวั่นไหว หรือฝนตกน้อย ฝนทิ้งช่วง สามารถทนทานและอยู่รอดได้สบาย ซึ่งลักษณะของพืชประเภทนี้จะเป็นพืชไร่ที่มีช่วงการเก็บเกี่ยวสั้น ออกผลผลิตไม่นาน แบ่งออกเป็น
พืชทางเศรษฐกิจ
- งาดำ งาขาว
- พืชตระกูลแตง ได้แก่ ฟักแฟง แตงโม ฟักทอง แตงกวา
- ถั่วต่าง ๆ ทั้งถั่วฝักยาว ถั่วดำ ถั่วแดง ถั่วเขียว
- ข้าวไร่ ข้าวโพด ข้าวฟ่าง
- สมุนไพรบางชนิด เช่น ข่า มะกรูด ขมิ้นชันไพร
ผลไม้ที่ทนแล้งได้ดี อายุยืนยาว
- อินทผลัม ทนทุกสภาพดินโดยเฉพาะช่วงภัยแล้ง
- มะละกอ ปลูกได้ทุกสภาพดิน อายุปานกลาง ผลผลิตมีให้ต่อเนื่อง
- มะพร้าว ทนแล้งได้ดีมาก
- มันสำปะหลัง ปลูกในหน้าแล้งได้ดี แต่เหมาะสมจะเป็นดินร่วนปนทราย
- กระบองเพชร หรือแก้วมังกร จะทนแล้งได้ดีปลูกในพื้นที่ดอน ซึ่งแก้วมังกรจะมีรากอากาศที่เติบโตได้ดีแม้ตรงนั้นดินจะไม่มากก็ตาม
12 ไม้ทนแล้งน่าปลูกในไทย
"ไม้ทนแล้ง" จะเป็นต้นไม้ที่เราสามารถนำไปปลูกได้แม้จะอยู่ในช่วงภัยแล้งก็ตาม ยังคงเติบโตได้ดีไม่มีปัญหา ใช้น้ำน้อย ไม่มีเวลาดูแลแค่ไหนก็ไม่ตายง่าย ๆ ซึ่งไม้ทนแล้งที่น่าสนใจ ได้แก่
- สะเดา ถือเป็นต้นไม้ที่ท้องตลาดต้องการ สามารถปลูกได้ทุกสภาพอากาศ ขึ้นง่าย ให้คุณประโยชน์ต่อร่างกาย
- หมาก เป็นไม้ยืนต้นที่เติบโตได้ดีในดินร่วนปนทราย ทนแดด ใบร่วงน้อย ลำต้นตรงเป็นปล้อง
- ดาวเรือง เป็นดอกไม้ที่ท้องตลาดต้องการ สามารถจำหน่ายทั้งต้นเป็นไม้ประดับ หรือเกี่ยวเกี่ยวเฉพาะดอกที่บานแล้วมาจำหน่าย ดูแลง่ายไม่ต้องลงทุนมาก
- ต้นลิ้นมังกรแคระ เป็นไม้อวบน้ำ ใบสั้น ปลายใบแหลม แผ่นใบห่องุ้มเล็กน้อย ขอบใบเรียบหนามัน ทนทุกสภาพอากาศจะร้อนจัด แห้งแล้ง หนาว แสงแดดน้อย ได้หมด
- ทองหลาง เป็นต้นไม้ขนาดกลางที่ลำต้นจะมีหนาม ใบทน ทนต่อพื้นดินที่แห้งแล้ง โดยดูดกักเก็บน้ำไว้ในลำต้น
- สับปะรดสี เป็นพืชใบเลี้ยงเดี่ยวที่ขยายพันธุ์ได้ง่าย จะนำไปประดับตกแต่ง ทำสวน ได้หมด ทนทุกสภาพอากาศ
- กันเกรา เป็นไม้มงคลที่ขึ้นได้ทุกสภาพพื้นดิน ลำต้นสูงใหญ่ออกดอกเป็นสีเหลือง มีกลิ่นหอม ให้ร่มเงาได้ดี
- ไผ่ตงลืมแล้ง ใช้น้ำน้อย มักถูกปลูกไว้ตามหัวไร่ปลายนา
- พริก ซึ่งจัดเป็นพืชทนแล้งที่ปลูกได้ทุกสภาพพื้นดิน ออกผลผลิตตลอด ทนภัยแล้งได้ดี
- แก้วมุกดา หรือโกงกางเขา ใบรูปวงรี หนา มัน เหนียว ไม้พุ่มทรงเตี้ย มีกลิ่นหอมคล้ายดอกแก้ว ไม่ค่อยผลัดใบ ชอบแสงแดดจัด ๆ
- ว่านหางจระเข้ สามารถใช้ในภาคเครื่องสำอางได้ ไม่ต้องรดน้ำมากก็เจริญเติบโตได้ดี ท้องตลาดมีความต้องการอย่างที่สุด
- ไทรเกาหลี เป็นไม้ทรงพุ่มสวย สามารถนำมาใช้ตกแต่งบ้านได้ กำบังสายตาได้ความเป็นส่วนตัว สามารถปลูกแล้วนำไปขายให้นักตกแต่งบ้านได้กำไรงาม
หลักการในการดูแลบรรดาไม้ทนแล้งเหล่านี้นั้น ต้องหมั่นใส่ปุ๋ยที่มีทั้งอนินทรีย์และอินทรีย์ เพื่อช่วยเร่งการเจริญเติบโต คอยกำจัดวัชพืช ทำให้เจริญเติบโตได้ดีขึ้น อย่างน้อยเดือนละครั้ง อาจจะคอยป้องกันสิ่งรบกวน กำจัดโรคพืชต่าง ๆ ด้วย ให้อยู่ในเกณฑ์ที่เหมาะสมที่สุด เพื่อให้ได้ผลผลิตออกมาเป็นกำไรนำไปขายต่อได้ตามความต้องการท้องตลาด มีรายได้เลี้ยงชีพแม้จะอยู่ในช่วงภัยแล้งก็ไม่ต้องกลัวไปโดยปริยาย
แหล่งที่มา : กรมอุตุนิยมวิทยา / สำนักงานพัฒนาการวิจัยการเกษตร (องค์การมหาชน)