ที่มา “นางนพมาศ” สาวงามคืนวันลอยกระทง

“การประกวดนางนพมาศ” กิจกรรมที่เราคุ้นเคยในเทศกาลลอยกระทง แต่ทว่ายังมีผู้คนต่างสงสัยว่านางนพมาศคือใคร และมีต้นกำเนิดหรือ ที่มาที่ไปอย่างไร จึงได้หยิบยกเนื้อหาเรื่องราวของนางนพมาศ จากหนังสือ ลอยกระทง รักษ์น้ำ รักษ์วัฒนธรรม ที่จัดทำขึ้น โดยกรมส่งเสริมวัฒนธรรม มาเล่าเรื่องราว เพื่อไขข้อสงสัยในเรื่องนี้ 

ย้อนกลับไปในสมัยราชกาลที่ 3 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ในช่วงนั้นบ้านเมืองมีความมั่นคง การทำศึกสงครามลดลง การค้าขายมีความมั่นคงมากยิ่งขึ้น พระบาทสมเด็จพระนั่งเก้าเจ้าอยู่หัว จึงโปรดให้ฟื้นฟูประเพณีพิธีกรรมสำคัญ เพื่อความอุดมสมบูรณ์ของราชอาณาจักร เเละความจำเป็นในด้านอื่นๆอีกด้วย 

ท่านได้ทรงพระราชนิพนธ์หนังสือ ตำราท้าวศรีจุฬาลักษณ์ หรือ นางนพมาศขึ้นมา โดยสมมุติให้ฉากของเรื่อง เป็นเรื่องราวที่เกิดขึ้นใน ยุคพระร่วงเจ้ากรุงสุโขทัย โดยตำราดังกล่าว ได้กล่าวว่านางนพมาศ นั่นเป็น สนมเอกของพระร่วง นางนพมาศได้ทำคุณงามความดีเป็นที่โปรดปรานของพระร่วงโดยนางได้คิดประดิษฐ์กระทงใบตองเป็นรูปดอกบัวกมุทขึ้น ด้วยเห็นว่าเป็นดอกบัวพิเศษ บานในเวลากลางคืนปีละครั้ง สมควรทำเป็นกระทงเเต่งประทีป ลอยไปถวายสักการะรอยพระพุทธบาทเมื่อพระร่วงได้ทอดพระเนตร ก็ได้ทรงถามถึงความหมาย และเป็นที่พอพระราชหฤทัยอย่างยิ่ง พระองค์จึงได้มีพระราชดำรัสว่า "แต่นี้สืบไปเบื้องหน้าโดยลำดับ กษัตริย์ในสยามประเทศถึงกาลกำหนดนักขัตฤกษ์ วันเพ็ญเดือน ๑๒ ให้นำโคมลอยเป็นรูปดอกบัว อุทิศสักการบูชาพระพุทธบาทนัมมทานที ตราบเท่ากัลปาวสาน" ด้วยเหตุนี้ เราจึงเห็นโคมลอยรูปดอกบัวปรากฏมาจนปัจจุบัน ซึ่งตามหลักฐานเเละข้อมูลประกอบ ส่งผลทำให้เชื่อว่า นางนพมาศ เป็นเพียงนางในวรรณคดี ไม่มีตัวตนอยู่จริง 

 

การประกวดนางนพมาศอาจมีที่มาจากเรื่องราวของท้าวศรีจุฬาลักษณ์ “หญิงสาวในคืนวันลอยกระทง”ที่มาจากวรรณกรรม การทำการประกวดนางนพมาศเสมือนเป็นการหาตัวเเทนสาวงามเพื่อแสดงให้เห็นความงดงาม สะท้อนคุณค่าของสตรีในอดีต เเละเป็นการแสดงให้เห็นการให้คุณค่าต่อท้าวศรีจุฬาลักษณ์ ต้นเเบบสาวงามในคืนวันลอยกระทง

นางนพมาศในปัจจุบันนั้นไม่ใช่เพียงแต่เป็นการวัดกันที่รูปลักษณ์ หรือลักษณะภายนอกแต่เพียงเท่านั้น เเต่ยังรวมไปถึงการวัดทักษะความสามารถ เเละความคิดทัศนคติในประเด็นต่าง ๆ ดังนั้นการเป็นนางนพมาศจึงไม่ได้สะท้อนแต่เพียงความสวยงามอีกต่อไป 

นางนพมาศ ถูกปรับเปลี่ยนคุณค่าจากอดีตมาจนถึงปัจจุบัน จากในอดีตการประกวดอาจเป็นการจัดเพื่อเป็นการแสดง โชว์ความสวยงาม หรือเพื่อความเพลิดเพลินจรรโลงใจ แต่ในปัจจุบันนางนพมาศกลายเป็นสัญลักษณ์หนึ่งในเทศกาลลอยกระทง เมื่อมีการลอยกระทงก็ต้องมีการประกวดนางนพมาศ อีกทั้งนางนพมาศยังเป็นส่วนหนึ่งในการสนับสนุน และโปรโมทการท่องเที่ยวของเทศกาลลอยกระทง นอกจากนี้การจัดประกวดนางนพมาศยังเสมือนเป็นพื้นที่ ที่ได้ให้โอกาสคนที่มีความสนใจ ได้แสดงความสามรถได้มีพื้นที่อีกด้วย 

 

ข้อมูลจาก : 
หนังสือรักษ์น้ำ รักษ์วัฒนธรรม / วรรณกรรมสมัยสุโขทัย / หอสมุดแห่งชาติรัชมังคลาภิเษก กาญจนบุรี / หนังสือลอยกระทง