วิธีการแก้ปัญหาเพื่อยกระดับคุณภาพการศึกษาของโรงเรียนขนาดเล็กแห่งนี้ คือการร่วมมือกับโรงเรียนเครือข่าย ที่อยู่ในอำเภอพระสมุทรเจดีย์ โดยผู้อำนวยการได้พูดคุย ขอความร่วมมือจากเพื่อนผู้อำนวยการ ในการขอครูจิตอาสา ในโรงเรียนเครือข่ายเข้ามาช่วยสอนในกลุ่มสาระที่คุณครูในโรงเรียนไม่ถนัด เช่นคณิตศาสตร์ วิทยาศาสตร์ ภาษาอังกฤษ และคอมพิวเตอร์
ถ้าพิจารณาตามหลักเกณฑ์การควบรวมโรงเรียนขนาดเล็ก ตาม มติ ครม. เมื่อวันที่ 7 ตุลาคม 2562 ก็เป็นที่แน่นอนแล้วว่าโรงเรียนบ้านขุบสมุทรจีน เข้าเกณฑ์ที่จะถูกควบรวม เนื่องจากมีเด็กต่ำกว่า 40 คน และอยู่รัศมี 6 กิโลเมตร และในพื้นที่รัศมี 6 กิโลเมตร มีโรงเรียนที่มีความพร้อมรับเด็กไปเรียนรวมได้ คือโรงเรียนบ้านขุนสมุทรไทย
แต่โรงเรียนบ้านขุนสมุทรจีน เป็น 1 ใน 5000 โรงเรียนขนาดเล็กที่ได้รับการยกเว้น เนื่องจากอยู่จากอยู่ในพื้นที่ห่างไกล เดินทางลำบาก
แต่รัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ ก็ยังคงยืนยันความจำเป็นของนโยบายยุบโรงเรียนขนาดเล็ก เพราะจะทำให้การลงทุนโครงสร้างพื้นฐานงบประมาณ การปรับปรุงสภาพแวดล้อม และเติมเต็มเทคโนโลยี เพื่อยกระดับคุณภาพการศึกษา ให้มีประสิทธิภาพมากขึ้น เป้าหมายหลักคือ ต้องมีครูครบชั้น ป.1 ถึง ป.6 ไม่ใช่มีครู 3 คน นักเรียน 50 คน สอนคละชั้นแบบปัจจุบัน แต่นักวิชาการ ด้านการศึกษาอาจมีความคิดเห็นที่แตกต่าง
คาบเรียนสุดท้ายของเด็กนักเรียนชั้นป.6 โรงเรียนพุทธนิมิตร ตำบลสบเตี๊ยะ อำเภอจอมทอง จังหวัดเชียงใหม่ เป็นช่วงเวลาของการติวข้อสอบ o-net ข้อสอบที่วัดมาตรฐานการศึกษา ของแต่ละโรงเรียน
โรงเรียนวัดพุทธนิมิต มีผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนและคะแนนสอบ Onet ที่ไม่ต่ำกว่าเกณฑ์ สะท้อนคุณภาพการศึกษาว่าไม่ได้ด้อยไปกว่าโรงเรียนอื่น แม้จะเป็นโรงเรียนขนาดเล็กที่มีเด็กอยู่ 37 คน และมีครู 6 คน
แต่โรงเรียนแห่งนี้ ก็ถือว่าเข้าเกณฑ์ที่จะถูกยุบตาม มติครม. ซึ่งอยู่ในแผนควบรวมโรงเรียนของเขตพื้นที่การศึกษาประถมเขตศึกษาเชียงใหม่เขต 6 ที่จะถูกควบรวมภายในปี 2563
แม้จะใกล้หมดปีการศึกษา 2562 แล้วแต่ปัจจุบันยังไม่มีคำสั่งลงมาอย่างชัดเจนว่า โรงเรียนต้องยุติการเรียนการสอนเมื่อใด แต่ที่แน่นอนแล้ว ก็มีการตัดงบครุภัณฑ์เบิกจ่ายในปีการศึกษา 2563 หลังจากมีหนังสือแจ้งมาจากเขตพื้นที่การศึกษาเรื่องแผนการควบรวมโรงเรียน
ทุกๆเย็น อุตสา วงศ์วรรณ อายุ 62 ปี ศิษย์เก่าโรงเรียนวัดพุทธนิมิต จะต้องนำรถตู้มารับนักเรียน ถึง 2 เที่ยว โดยไม่คิดเสียค่าใช้จ่าย เขาบอกว่าชาวบ้านในพื้นที่ไม่ต้องการให้โรงเรียนแห่งนี้ถูกยุบ จึงมีการลงมติผ่านคณะกรรมการสถานศึกษา ไปยังสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาเพื่อขอให้โรงเรียนไม่ถูกควบรวม
อุตสาเห็นว่างบประมาณของประเทศมีใช้หลายส่วน เหตุใดจึงไม่ส่งเสริมการมีอยู่ของโรงเรียนขนาดเล็ก ซึ่งช่วยลดภาระค่าใช้จ่ายของผู้ปกครอง นอกจากนี้ในโรงเรียนขนาดเล็ก ยังสามารถช่วยพะยุงเด็กที่มีปัญหาทางครอบครัวได้อย่างทั่วถึง และไม่ให้เด็กต้องหลุดออกจากระบบการศึกษากลายเป็นปัญหาสังคม
สอดคล้องกับความเห็นของนักวิชาการด้านการศึกษา ยืนยัน ว่าโรงเรียนขนาดเล็กมีศักยภาพที่จะพัฒนาให้มีคุณภาพได้ โดยนำปัจจัยต้นทุนทางประวัติศาสตร์ ความเป็นเจ้าของชุมชน ผู้บริหารโรงเรียน ครู มาจัดการเรียนการสอนโดยมีชุมชนเป็นฐาน
โดยหาก ตัดเรื่องงบประมาณและประสิทธิภาพของบุคลากร มองในมิติด้านชุมชน การศึกษาต้องช่วยลดความเหลื่อมล้ำ แต่สิ่งที่กลับทำให้ความเหลื่อมล้ำมากขึ้นคือกลุ่มเด็กยากจนและครอบครัวที่พึ่งตัวเองไม่ได้ เกือบ 5-6 แสนคนต้องพึ่งพาโรงเรียนในชุมชน
ที่ โรงเรียนบ้านหนองคัน ตำบลแม่สอย อำเภอจอมทอง จังหวัดเชียงใหม่ เด็กๆ สนุกสนานกับการเรียนรู้ ผ่านสื่อการเรียนการสอนที่คุณครูเปิดจาก youtube
โรงเรียนแห่งนี้ ก็เข้าข่ายเป็นโรงเรียนขนาดเล็กที่ต้องถูกยุบภายในปีการศึกษา 2564 เพราะมีเด็กอยู่จำนวน 42 คนและครู 6 คน
เสียงสะท้อนจากเด็กๆ ยืนยันว่าพวกเขาอยากเรียนที่นี่ต่อไป เมื่อดูผลสัมฤทธิ์ทางการศึกษาและคะแนน o-net โรงเรียนแห่งนี้ก็ไม่ได้ด้อยไปกว่าโรงเรียนอื่น
ผู้อำนวยการโรงเรียนบ้านหนองคันบอกว่า แม้เป็นโรงเรียนขนาดเล็ก ที่มีครูไม่ครบตาม 8 กลุ่มสาระวิชาแต่ก็ถือว่าครบในระดับช่วงชั้น และแม้ว่าครูแต่ละคนอาจจะไม่มีความถนัดครบทั้ง 8 กลุ่มสาระแต่ก็สามารถแบ่งภาระงานเพื่อทำแผนการสอนได้
แต่ก็ยอมรับว่าสาเหตุที่จำนวนเด็กลดลง จนกลายเป็นโรงเรียนขนาดเล็กนั้นไม่ใช่เพราะว่าผู้ปกครองในชุมชนไม่เชื่อมั่นในคุณภาพการศึกษาแต่เกิดเกิดจากอัตราการเกิดลดลงเป็นสาเหตุหลัก
คุณภาพการศึกษาอาจไม่ได้อยู่ที่ขนาดของโรงเรียน ผู้อำนวยการโรงเรียนขนาดเล็กแห่งนี้ บอกว่าในโรงเรียนขนาดใหญ่ก็ยังมีเด็กหลังห้องที่ถูกทอดทิ้งละเลย แต่เด็กในโรงเรียนขนาดเล็กครูและผู้ปกครอง สามารถแก้ปัญหาแก่เด็กได้อย่างทั่วถึง ซึ่งเป็นข้อได้เปรียบของโรงเรียนขนาดเล็ก
ถ้ามองในมุมเศรษฐกิจการควบรวมอาจจะคุ้มค่า แต่การดูแลเด็กไม่ว่าจะกี่คน ก็ไม่สามารถประเมินเป็นตัวเลขได้ อย่างน้อยการยุบโรงเรียนขนาดเล็กไม่ส่งผลดีต่อชุมชนและการตัดสินใจจะยุบหรือไม่ยุบโรงเรียน ควรให้ชุมชนเป็นผู้กำหนด
เราได้พบกับชายชราวัย 77 ปีคนนี้ ทวี ศักดิ์บุญ เป็นศิษย์เก่าโรงเรียนบ้านหนองจันทน์และเป็นหนึ่งในคณะกรรมการสถานศึกษา ที่รวบรวมมติไม่เห็นด้วยกับการยุบโรงเรียนเพราะจะทำให้ความสัมพันธ์ระหว่างโรงเรียนกับชุมชนขาดหายไปโรงเรียนแห่งนี้ถือว่ามีความสัมพันธ์ในเชิงประวัติศาสตร์ชุมชนเพราะเป็นที่ตั้งมานานลูกหลานหลายคนก็เรียนมาจากโรงเรียนแห่งนี้
ข้อมูลจาก กระทรวงศึกษาธิการ ระบุว่าโรงเรียนขนาดเล็กคือโรงเรียนที่มีนักเรียนน้อยกว่า 120 คน ข้อมูลล่าสุด ปีการศึกษา 2561 ประเทศไทยมีโรงเรียนขนาดเล็ก 15,089 โรง หรือคิดเป็น 50% ของโรงเรียนทั้งหมด 30,112 แห่ง
ปีการศึกษา 2561 มีเด็ก 981,447 คน หรือ เกือบ ล้านคน เรียนอยู่ในโรงเรียนขนาดเล็กเหล่านี้ คิดเป็น 14% ของนักเรียนทั้งหมด
นั่นหมายความว่า การยุบโรงเรียนเล็ก จะทำให้มีโรงเรียนหายไปเกือบครึ่งประเทศ และมีเด็กที่ได้รับผลกระทบ เกือบล้านคน เด็กกลุ่มนี้มีความเสี่ยงที่หลุดออกจากระบบการศึกษา
รัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ จะอธิบายเรื่องนี้อย่างไร
โรงเรียน เป็นหน่วยพื้นฐาน และเป็นจุดเริ่มต้นสำคัญของชีวิตมนุษย์ การให้การศึกษาเป็น สิทธิ์ที่พลเมืองควรได้รับอย่างเท่าเทียม และเกราะป้องกันปัญหาสังคม บ้างครั้งมันเป็นเหมือนบ้านหลังที่สองของเด็ก
การยุบรวมโรงเรียน เพื่อรวมครูไปสอนให้ครบชั้น แม้แง่หนึ่งจะดูเหมือนว่า ทำให้คุณภาพการศึกษาดีขึ้น และใช้งบประมาณน้อยลง แต่ชุมชนชนชุมหนึ่ง ความเงียบงันเข้ามาแทนที่หลักโรงเรียนยุบไป
ไม่มีอีกแล้วเสียเด็กวิ่งเล่นและหัวเราะ เพราะเด็กๆต้องไปเรียนรวมกันในโรงเรียนอีกแห่ง จริงๆแล้วคุณภาพการศึกษาที่แท้จริงคืออะไร การยุบโรงเรียนขนาดเล็กช่วยให้เกิดความเท่าเทียม หรือ เพิ่มช่องว่างให้กับความเหลือมล้ำ มากขึ้นกว่าเดิม