ถ้าไม่นับรวมความสวยงามของทะเลและหาดทรายสีขาว มองให้ลึกลงไปที่ดินบนเกาะช้างยังมีข้อพิพาทที่ซับซ้อน หนังสือสำคัญที่หลวงของกองทัพเรือที่ออกเมื่อปี 2537 ครอบคลุมพื้นที่ 18,000 ไร่จำนวนนี้มีที่ดินชาวบ้านทับซ้อนอยู่ 2,000 ไร่ มีผู้ได้รับผลกระทบ 190 ครัวเรือน
ขณะที่ชาวบ้านจะมี ส.ค.1 ที่ออกมาก่อน หนังสือสำคัญที่หลวง 39 ปี
ครอบครัวจันทร์เดิม เป็นอีกครอบครัวที่ได้รับผลกระทบจากการประกาศที่หลวงของกองทัพเรือทับที่ทำกิน แม้จะมี สค. 1 เป็นเอกสารสิทธิ์เช่นเดียวกัน และนี่ก็คือภาพถ่ายทางอากาศย้อนหลังกลับไปเมื่อปี 2518 ที่พบร่องรอยการทำกิน ลุงเจน จันเดิม วัย 76 ปี พาทีมข่าวของเรา สำรวจเป็นต้นยางต้นใหญ่ที่มีอายุ มากกว่า 40 ปีและต้นมะม่วงต้นนี้ที่สค. 1 จำนวน 7 ไร่ของครอบครัวจำเดิมยังคงอาศัยอยู่ได้ แต่ไม่สามารถปลูกสร้าง ปลูกพืชผลอาสินได้เพราะอาจถูกรื้อถอนโดยเจ้าหน้าที่ทหาร ข้อพิพาทเรื่องที่ดินที่ยืดเยื้อมาหลายสิบปี ทำให้ชาวบ้านรู้สึกเสียโอกาสในการทำมาหากิน และถือเป็นการละเมิดสิทธิชุมชนที่อยู่อาศัยมาก่อน
นี่คือเศษซากของห้องพักที่ก่อสร้างแล้วเสร็จ แต่ไม่ได้ใช้งาน และมีลวดหนามล้อมรอบเป็นผลมาจากการปฏิบัติการของกองทัพเรือที่เอาจริงกับปัญหาการบุกรุกที่หลวง
บริเวณเดียวกันยังมีโรงพยาบาลเอกชนแห่งหนึ่งที่ยังสามารถเปิดให้บริการได้ ชาวบ้านเล่าว่า โรงพยาบาลเคยซื้อที่ดินจากชาวบ้านมาแล้วทอดหนึ่ง เพื่อไม่ให้เป็นปัญหาจึงต้องเสียค่าเช่าที่หลวงซ้ำ เพราะความสับสนเรื่องเอกสารสิทธิ์
กองทัพเรือเคยอธิบายกับชาวบ้านถึงเหตุผลในการประกาศที่หลวงเมื่อปี 2538 ว่าเป็นไปเพื่อความมั่นคงผ่านมา 25 ปี ชาวบ้านไม่มั่นใจว่า การประกาศที่หลวงทับที่ชาวบ้าน เป็นความมั่นคงของใคร?
นายอำเภอเกาะช้าง พูดกลางที่ประชุมด้วยท่าที่ละมุนละม่อม ขอให้ทหารเรือชะลอการจับกุมชาวบ้านที่บุกรุกที่หลวง ตัวแทนกองทัพเรือสวนกลับทันควัน ต้องปฏิบัติตามกฎหมายอย่างเคร่งครัด กรณีรัฐประกาศเขตทับที่ทำกินของชาวบ้านเกาะช้าง ไม่ได้มีเพียงกองทัพเรือหน่วยงานเดียว แต่ยังมีกรมอุทยานฯ ด้วย
นี่คือบางช่วงบางตอน ของบรรยากาศการหาทางออก ข้อพิพาทการประกาศที่หลวง กองทัพเรือ ทับที่ทำกินของชาวบ้าน ที่ไม่สามารถหาข้อยุติร่วมกันได้
ตัวแทนกองทัพเรือยืนยันที่จะไม่ยุติปฏิบัติการ จับกุมชาวบ้านในข้อหาบุกรุกที่หลวง
ความไม่ชัดเจนที่เกิดขึ้นในการประชุมครั้งนั้น ทำให้ชาวบ้านตัดสินใจที่จะต่อสู้ด้วยกลไกของสภาผู้แทนราษฎรคือยื่นเรื่องร้องเรียนถึง คณะกรรมาธิการกฎหมาย การยุติธรรม และสิทธิมนุษยชน
ในพื้นที่เกาะช้างนอกจากข้อพิพาทที่ชาวบ้านมีกับกองทัพเรือแล้ว ยังมีปัญหาเขตอุทยานฯ ทับซ้อนกับที่ทำกิน อีกด้วย
ชายชราวัย 90 ปี ยังคงมีสุขภาพดี และไม่หลงลืม ในฐานะผู้ที่อาวุโสมากที่สุดในเกาะช้าง เขายืนยันว่าชาวบ้านอยู่มาก่อนรัฐ ประกาศเขตอุทยานฯ ทับที่ทำกิน
และในฐานะอดีตผู้ใหญ่บ้านหมู่ที่ 3 ตำบลเกาะช้าง รับไม่ได้กับกระบวนการประกาศเขตอุทยานเมื่อปี 2525 ที่ทับซ้อนกับที่ทำกิน ของชาวบ้านทั้งหมด 9 หมู่บ้าน ที่มีเอกสารสิทธิ์มาก่อน
ความไม่ชอบมาพากล เกิดขึ้นเมื่อ นายตุ๋ย เมฆฉาย ถูกหลอกให้เซ็นยอมรับการประกาศเขตอุทยานโดยไม่มีการเดินรางวัดแนวเขตร่วมกัน
เพื่อแก้ปัญหาข้อพิพาทเรื่องที่ดินการประกาศเขตเรียนทับซ้อนที่ทำกินของชาวบ้าน เวทีประชาคมเวทีพบปะพูดคุยกัน ระหว่างชาวบ้านกับหัวหน้าอุทยานแห่งชาติเกาะช้างจึงเกิดขึ้น
กรมอุทยานฯ ยืนยัน จะเดินหน้า พิสูจน์สิทธิ์ในที่ดินทำกินของชาวบ้านต่อไปแต่จะไม่เพิกถอนเขตอุทยานเพื่อออกเอกสารสิทธิ์ เพื่อออกเป็นเอกสารสิทธิ์แต่จะผ่อนปรนให้ชาวบ้านอยู่อาศัย ในรูปแบบของมติครม 30 มิย 41 มติครม 26 พ. ย 61 และพระราชบัญญัติอุทยานแห่งชาติพ.ศ. 2562 ว่าด้วยการอาศัยอยู่ของราษฎรในเขตป่าแต่อดีตผู้ใหญ่บ้านหมู่ 8 ตำบลเกาะช้าง สารนิตย์ ประศาสน์ศิลป์ ไม่เห็นด้วย หากชาวบ้านมีหลักฐานมีเอกสารสิทธิ์อยู่มาก่อนการประกาศเขตอุทยาน ก็ควรที่จะได้รับเอกสารสิทธิ์เต็มขั้น ไม่ใช่ให้ผ่อนปรนอยู่อาศัยในเขตป่า
ล่าสุดทั้งกรณี การประกาศที่หลวงกองทัพเรือทับที่ทำกินและกรณีการประกาศเขตอุทยานแห่งชาติทับที่ทำกินของชาวบ้านที่อยู่อาศัยอยู่เดิม ชาวบ้านเตรียมใช้สิทธิ์ตามรัฐธรรมนูญในการฟ้องศาลปกครองต่อทั้ง "กองทัพเรือ"และ "กรมอุทยานแห่งชาติสัตว์ป่าและพันธุ์พืช" ในฐานละเมิดสิทธิชุมชน ที่อยู่อาศัยมาก่อน