สืบสวนความจริง : พิสูจน์สัญชาติ "คนไร้รัฐ"

การอำนวยความยุติธรรม สร้างโอกาสให้ประชาชนกลุ่มคนไร้รัฐ ไร้สัญชาติ ที่ตกสำรวจ โดยส่วนใหญ่อาศัยอยู่ตามแนวชายแดน พื้นที่ห่างไกล มีฐานะยากจน ยากต่อการหาพยานหลักฐานสำคัญในการแสดงตน เพื่อหน่วยงานภาครัฐพิจารณาให้สัญชาติ โดยพบว่า จากอดีต ถึงปัจจุบัน ประเทศไทยมีกลุ่มบุคคลตกสำรวจ ได้ขอขึ้นทะเบียนไว้กับรัฐบาลจำนวนทั้งสิ้น 479,943 คน

ในพื้นที่จังหวัดเชียงใหม่ จำแนกกลุ่มคนไร้สัญชาติ เป็น 4 กลุ่มคือ 1.คนพื้นที่สูง ซึ่งมีรากเหง้าอยู่แล้ว 2.นักเรียนที่เกิดในประเทศไทย แต่พ่อแม่เป็นบุคคลต่างด้าว 3.คนต่างด้าวที่อยู่ในประเทศมานานแล้ว โดยมีมติครม.ให้รับรองสิทธิ์ และกลุ่มสุดท้ายคือกลุ่มเด็กที่เกิดในประเทศไทย มีพ่อแม่เป็นคนต่างด้าว

เฉพาะพื้นที่ อ.อมก๋อย ทางการคัดกรองกลุ่มคนไร้สัญชาติ จำนวน 201 ราย แบ่งเป็นคนไร้สัญชาติ 127 ราย และบุคคลอ้างอิง 74 ราย

การพิสูจน์สิทธิ์เพื่อรับรองคนไร้รัฐ ไร้สัญชาติ ให้มีบัตรประจำตัวประชาชน เป็นไปตามกฎบัตรสหประชาชาติ ด้านสิทธิขั้นพื้นฐาน ที่ทุกคนเกิดมาต้องมีสัญชาติ

กรมสอบสวนคดีพิเศษ และสถาบันนิติวิทยาศาสตร์ บูรณาการโครงการอำนวยความเป็นธรรมด้านความมั่นคง ร่วมกับหน่วยงานฝ่ายปกครอง องค์กรภาคประชาสังคม นำคนไร้รัฐ ไร้สัญชาติ เข้าสู่กระบวนการพิสูจน์สัญชาติ

เพื่อให้กลุ่มคนไร้รัฐทุกคนเข้าถึงกระบวนการพิสูจน์สัญชาติ ดีเอสไอ และสถาบันนิติวิทยาศาสตร์ กำหนดกระบวนการกลั่นกรอง ก่อนการพิจารณา พร้อมกับนำนวัตกรรม ประกอบฐานข้อมูลทะเบียนราษฎร์ เชื่อมโยงทำแผนผังครอบครัวเพื่อลดความผิดพลาดในการพิจารณาสัญชาติ ก่อนเข้าสู่ขั้นตอนการตรวจพิสูจน์ DNA

การตรวจพิสูจน์สัญชาติ เริ่มที่ความสัมพันธ์ทางครอบครัว การเชื่อมโยงกันทางสายโลหิต จากนั้น เข้าสู่กระบวนการลงทะเบียนเพื่อป้องกันการสวมสิทธิ์ แล้วเข้าสู่กระบวนการตรวจ DNA วิเคราะห์อัตลักษณ์ DNA เพื่อเป็นหลักฐานให้กรมการปกครองออกสถานะทางทะเบียนราษฎร์

เมื่อฝ่ายปกครอง ได้รับผลยืนยันทางนิติวิทยาศาสตร์ถึงสถานะความเป็นญาติพี่น้องระหว่างคนไร้สัญชาติ กับบุคคลอ้างอิง จะนำเข้าสู่กระบวนการเพิ่มชื่อในทะเบียน และรายงานไปที่กระทรวงมหาดไทย

สถิติตั้งแต่ปี 2545 จนถึงปัจจุบัน DSI รับเรื่องร้องเรียน เนื่องจากประชาชนคาดหวังให้ช่วยเหลือแก้ปัญหาความเดือนร้อน โดยเรื่องร้องเรียน 100 % เมื่อตรวจสอบข้อเท็จจริงแล้ว สามารถตั้งเป็นเรื่องสืบสวนเพื่อพิสูจน์เงื่อนไขในการเป็นคดีพิเศษได้เพียง 16.83 % ส่วนที่เหลืออีก 83.17 % ต้อง “ยุติเรื่อง” ทำให้ประชาชนอาจเสียโอกาส ส่วนปัญหาไม่ได้รับการแก้ไข

จากกรณีดังกล่าวนำมาสู่แนวคิด “บูรณาการแก้ไขปัญหา” สร้างโอกาสเข้าถึงกระบวนการพิสูจน์สัญชาติ ป้องกันปัญหาทุจริต ลดความผิดพลาดในกระบวนการพิจารณาให้สัญชาติ ตัวอย่างเช่นครอบครัวนี้ ลูกสาวคนเล็ก ตกเป็นเหยื่อล่วงละเมิดทางเพศ ส่วนพี่สาว ต้องเลี้ยงลูกตามลำพัง เพราะสามีติดคุกคดียาเสพติด

นอกจากนี้ยังมี “2 ผู้เฒ่า” บ้านยางใต้ ต.ยางเปียง อ.อมก๋อย ซึ่งถูกครอบครัวละเลย ทอดทิ้ง เข้าไม่ถึงสิทธิ์การรักษา และเบี้ยคนชรา ขณะที่ 2 ผู้เฒ่าบ้านกระเบอร์ดิน อ.อมก๋อย สัปดาห์จะได้รับการพิจารณาให้สัญชาติไทย