ฝุ่น PM2.5 ส่งผลกระทบต่อดวงตา ไม่น้อยกว่าระบบทางเดินหายใจ

ช่วงนี้เราต้องใช้ชีวิตท่ามกลางสภาพอากาศที่ปะปนด้วยฝุ่นละอองขนาดเล็กมากอย่าง PM2.5 ซึ่งแน่นอนว่าส่งผลกระทบกับสุขภาพ โดยเฉพาะในผู้ป่วยที่มีโรคในระบบทางเดินหายใจ แต่ที่อันตรายไม่น้อยไปกว่ากัน คือ "ดวงตา"

โดยเฉพาะบริเวณเยื่อบุตา กระจกตา ที่ต้องสัมผัสกับฝุ่นละอองโดยตรง ซึ่งตามปกติแล้ว ผิวตาของเราจะมีเพียงชั้นน้ำตาบางๆ ป้องกันอยู่เท่านั้น หากต้องอยู่ในสภาพอากาศที่มีมลพิษและฝุ่นหนาแน่น โดยเฉพาะฝุ่นขนาดเล็ก PM2.5 จะทำให้มีอาการผิดปกติโดยทันที คือเกิดการระคายเคือง ไม่สบายตา อาจทำให้เกิดโรคเยื่อบุตาอักเสบ ตาแดง มีภาวะตาแห้งมากขึ้น ต่อมไขมันที่เปลือกตาอุดตันหรือติดเชื้อ รวมถึงก่อให้เกิดความผิดปกติของเส้นเลือดในจอประสาทตาได้

6 ปัญหาจากมลพิษทางอากาศมีผลกระทบกับโรคทางตาอย่างไรบ้าง

1 เยื่อบุตา เป็นบริเวณที่สัมผัสกับปัจจัยภายนอกโดยตรง เมื่อมีความผิดปกติจะมีอาการคันตา น้ำตาไหล สู้แสงไม่ได้ เยื่อบุตาอักเสบ ซึ่งหากต้องเผชิญกับมลพิษเป็นเวลานาน จะทำให้มีการเปลี่ยนแปลงของเซลล์ มีรูปร่างผิดปกติไป กระตุ้นการหลั่งสารที่ทำให้เกิดการอักเสบ เกิดภาวะภูมิแพ้ที่ตา ตาแห้งเรื้อรัง และมีการติดเชื้อแทรกซ้อนได้ง่าย

2 โรคตาแห้ง ระดับของฝุ่นมลพิษและความชื้นในอากาศ มีความสัมพันธ์กับอาการตาแห้ง ทำให้ชั้นน้ำตาระเหยเร็วกว่าปกติ ผู้ที่ใส่คอนแทคเลนส์ หรือมีภาวะตาแห้งอยู่เดิม จะมีความไวต่อผลกระทบจากฝุ่นมากขึ้น

3 ต่อมไขมันที่เปลือกตาทำงานผิดปกติ (Meibomian gland dysfunction) ซึ่งเป็นสาเหตุหนึ่งของภาวะตาแห้ง มีงานวิจัยพบว่าคุณภาพอากาศที่แย่มีผลทำให้ต่อมไขมันอักเสบเพิ่มขึ้น มีการอุดตันของต่อมไขมันตามเปลือกตา

4 เปลือกตาอักเสบ สาเหตุจากฝุ่นขนาดเล็ก และควันทำให้เกิดการระคายเคือง ร่วมกับมีการติดเชื้อแบคทีเรีย เกิดเป็นตากุ้งยิงได้

5 ผลกระทบต่อกระจกตา ฝุ่น PM2.5 ทำให้เซลล์ชั้นนอกของกระจกตาเปลี่ยนแปลงและทำงานลดลง มีผลต่อระดับการมองเห็น

6 จอประสาทตา มีงานวิจัยพบว่าการสัมผัสกับฝุ่นขนาดเล็กทั้งPM2.5, PM10 และฝุ่นคาร์บอน แม้เพียงระยะสั้น ทำให้เส้นเลือดในจอประสาทตาตีบลง ส่งผลต่อระบบไหลเวียนโลหิตผิดปกติ จอประสาทตาขาดออกซิเจน นำไปสู่การมองเห็นที่ผิดปกติได้

PM 2.5 ปัจจัยในการก่อให้เกิดโรคจอประสาทตาเสื่อมตามวัย (AMD)

โรคจอประสาทตาเสื่อมตามวัย (age-related macular degeneration; AMD) เป็นโรคในอันดับต้น ๆ ที่ทำให้เกิดปัญหาด้านการมองเห็นในผู้สูงอายุ มีการคาดการณ์ว่า 1 ใน 3 ของผู้ที่มีอายุมากกว่า 70 ปี มีโอกาสที่จะเป็นโรคนี้ ตัวโรคจะทำให้การมองเห็นมัว ผู้ป่วยเห็นภาพที่บิดเบี้ยวโดยเฉพาะส่วนกลางของภาพเนื่องจากจอประสาทตาถูกทำลายซึ่งจะส่งผลต่อทั้งคุณภาพชีวิตและเพิ่มค่าใช้จ่ายให้กับผู้ป่วย มีการเปรียบเทียบว่าคุณภาพชีวิตที่ลดลงของผู้ป่วยโรค AMD เทียบเท่ากับผู้ที่ได้รับบาดเจ็บจนกระดูกสันหลังหัก รวมไปถึงผู้ติดเชื้อเอชไอวี (HIV : human immunodeficiency virus) ในระยะที่แสดงอาการ

โรค AMD พบอยู่ด้วยกัน 2 รูปแบบ คือ การเสื่อมเป็นบริเวณกว้างของจอประสาทตาที่เรียกว่า geographic atrophy AMD หรือ dry AMD และการสร้างหลอดเลือดใหม่ที่จอประสาทตาที่เรียกว่า neovascular AMD หรือ wet AMD โดยในรูปแบบ dry AMD นั้น สามารถพบได้ประมาณร้อยละ 90 จากผู้ป่วยโรค AMD ทั้งหมด ในปัจจุบันมีเพียงรูปแบบ wet AMD เท่านั้นที่สามารถรักษาได้ โดยการฉีดสารยับยั้งการสร้างหลอดเลือดใหม่ (anti-vascular endothelial growth factor injection; anti-VEGF injection) หรือการฉายแสง (photodynamic therapy)

ถึงแม้ปัจจัยหลักที่ส่งผลให้เกิดโรค AMD คือ การสูงวัย แต่ก็มีปัจจัยกระตุ้นหรือส่งเสริมให้เกิดโรคนี้เพิ่มสูงขึ้น ได้แก่ การสูบบุหรี่ ภาวะ metabolic syndromes การได้รับแสงจ้าเป็นระยะเวลานาน และความผิดปกติทางพันธุกรรม

นอกจากนี้ยังมีรายงานที่พบว่าฝุ่นละออง ขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน (particulate matter 2.5; PM 2.5) และมลพิษทางอากาศมีส่วนเกี่ยวข้องกับการเกิดโรค AMD จากการศึกษาของ Sharon และคณะในปี ค.ศ. 2020 ด้วยเทคนิคการเปรียบเทียบภาพถ่ายดวงตาในชั้นเรตินา (retina) จากกลุ่มตัวอย่าง 51,710 คน ในช่วงอายุ 40 ถึง 69 ปี เทียบกับข้อมูลการได้รับมลพิษทางอากาศในสหราชอาณาจักร (United Kingdom) พบว่า การได้รับ PM 2.5 และมลพิษทางอากาศ เช่น สารในกลุ่มไนโตรเจน ออกไซด์ (nitrogen oxides) ในปริมาณมากจะพบลักษณะที่แย่หรือไม่แข็งแรงของโครงสร้างชั้นเรตินา โดยมีกลไกคือ PM 2.5 ที่ได้รับจากการสูดดมเข้าสู่ระบบทางเดินหายใจและสะสมไว้ สามารถแพร่เข้าสู่ระบบไหลเวียนโลหิต ผ่านแนวกั้นเลือดและสมอง (blood-brain barrier) เข้าสู่ระบบประสาทได้ ซึ่งรวมไปถึงชั้นเรตินาที่จัดเป็นส่วนหนึ่งของระบบประสาท เหนี่ยวนำให้เกิดภาวะ oxidative stress และกระบวนการอักเสบในชั้นของเรตินาได้เช่นเดียวกับการศึกษาก่อนหน้าที่รายงานว่า PM อาจเป็นสาเหตุให้เกิดการทำลายของเซลล์ในระบบประสาท นอกจาก PM 2.5 และมลพิษทางอากาศจะเป็นปัจจัยส่งเสริมให้เกิดโรค AMD แล้ว ยังอาจรวมไปถึงโรคตาอื่น ๆ เช่น โรคต้อหินด้วย

คำแนะนำในการป้องกัน และดูแลดวงตา

• หลีกเลี่ยงการอยู่กลางแจ้งเป็นเวลานาน
• ควรสวมใส่แว่นตา กันลมกันฝุ่นเมื่อต้องออกภายนอกอาคาร
• หยอดน้ำตาเทียมให้สม่ำเสมอเพื่อหล่อลื่นผิวตา และเจือจางสิ่งกระตุ้นจากมลพิษทางอากาศ
• เมื่อมีอาการระคายเคือง ไม่ควรขยี้ตา เนื่องจากอาจทำให้เกิดการติดเชื้อแทรกซ้อน
• หากมีอาการคันตา ตาบวม สามารถประคบเย็น ช่วยบรรเทาอาการเบื้องต้นได้
• ทำความสะอาดใบหน้าและรอบดวงตาด้วยน้ำสะอาด อาจฟอกขนตาด้วยน้ำอุ่น หรือแชมพูเด็กอ่อน
• ผู้ที่ใส่คอนแทคเลนส์ หรือมีโรคทางตาอยู่เดิม เช่น มีภาวะตาแห้ง ภูมิแพ้ที่ตา เป็นต้อลม ต้อเนื้อ อาจมีความไวต่อฝุ่นมากขึ้น และเสี่ยงที่จะเกิดภาวะแทรกซ้อนได้ง่าย หากมีอาการผิดปกติอื่นๆ ควรพบแพทย์เฉพาะทาง เพื่อเข้ารับการตรวจตาอย่างละเอียด