‘Perfect Days’ ชีวิตธรรมดาๆ ที่แสนจะเพอร์เฟกต์ของชายขัดห้องน้ำ

ฮิรายามะ (โคจิ ยาคุโช) เป็นพนักงานทำความสะอาดห้องน้ำสาธารณะในกรุงโตเกียว ประเทศญี่ปุ่น แต่ละวันของเขาเคลื่อนผ่านไปอย่างเรียบง่ายและเป็นระเบียบแบบแผน เขาจะตื่นเช้าในเวลาเดิมจากเสียงหญิงคนหนึ่งที่กวาดใบไม้ข้างถนนใกล้ห้องพักเล็กจ้อยของเขา ก่อนจะแปรงฟัน พรมรดน้ำให้ต้นไม้ต้นน้อยที่เขาทะนุถนอมปลูก แต่งเนื้อแต่งตัว หยิบข้าวของจำเป็นแล้วออกจากบ้านไปกดกาแฟดื่มจากตู้สาธารณะ ขึ้นรถแล้วเปิดเพลงยุค 70s จากเทปคาสเซ็ตเก่าๆ ไล่ตระเวนทำความสะอาดห้องน้ำในที่ต่างๆ ซึ่งมีสภาพเละเทะจากการถูกใช้งานอย่างหนักมาตลอดทั้งคืน

เขาพิถีพิถันใช้แปรงขัดห้องน้ำทุกซอกทุกมุม เอาผ้าสะอาดขัดถูทุกซอก ใช้กระจกส่องดูตามที่อับสายตาว่ายังเหลือร่องรอยใดสกปรกอยู่หรือไม่ กระบวนการเช่นนี้กินเวลายาวนานไปจนถึงเที่ยงวัน ถึงตอนนั้นเขาจะซื้ออาหารง่ายๆ จากร้านสะดวกซื้อมากินในสวนสาธารณะเพียงลำพัง เฝ้าสังเกตสายลมและแสงแดดที่เคลื่อนผ่านตัวช้าเชือน บางครั้งเขาจะหยิบกล้องฟิล์มเก่าๆ ขึ้นมาบันทึกภาพไว้โดยไม่มองเลนส์—ราวกับวางใจให้โชคชะตาเป็นผู้ลั่นชัตเตอร์—แล้วไปทำงานกะบ่าย ตระเวนทำความสะอาดห้องน้ำสาธารณะที่เหลือ ตกเย็นเขาจะขับรถกลับบ้าน ไปอาบน้ำในโรงอาบน้ำสาธารณะแล้วจึงปั่นจักรยานไปกินอาหารเย็นที่ร้านเดิม เจอเจ้าของร้านคนเดิม แวดล้อมด้วยผู้คนเดิมๆ จากนั้นฮิรายามะก็จะปั่นจักรยานกลับบ้าน อาบน้ำ อ่านหนังสือวรรณกรรมถูกๆ ที่เขาซื้อมาสักพักแล้วจึงเข้านอน หากเป็นวันหยุด เขาจะหอบเอาเสื้อผ้าไปซัก เอากล้องฟิล์มไปล้างภาพ ซื้อหนังสือเล่มใหม่และไปนั่งพักผ่อนที่ร้านอาหารของ เคย์โกะ (ยูมิ อาโซะ) หญิงเจ้าของร้านผู้เป็นที่รักของผู้คนโดยรอบ

 

แต่ละวันของฮิรายามะดำเนินไปเป็นเส้นตรง ความเรียบง่ายอาจถูกขัดจังหวะโดย ทาคาชิ (โทคิโอะ อิโมโตะ) เพื่อนร่วมงานวัยหนุ่มช่างพูดทั้งยังไม่มีความรับผิดชอบ ทาคาชิหวังจีบ อายะ (อาโออิ ยามาดะ) หญิงสาวรุ่นราวคราวเดียวกับเขาแต่ก็ติดขัดเรื่องเงินทอง เป็นธุระให้ฮิรายามะต้องพาไปส่งและออกเงินค่าเดตให้ รวมทั้งการปรากฏตัวของ นิโกะ (อาริสะ นากาโนะ) หลานสาวที่หนีจากแม่มาพักกับเขาเป็นระยะเวลาสั้นๆ

หนังอุทิศเวลาครึ่งชั่วโมงในการถ่ายทอดให้เห็นกิจวัตรประจำวันอันเรียบลื่นของฮิรายามะ เขาทุ่มเทเรี่ยวแรงทำความสะอาดห้องน้ำโดยไม่ปริปากพูด กล่าวคือตลอดระยะเวลาครึ่งหนึ่งของหนัง คนดูไม่ได้เห็นเขาสนทนากับใครเท่าไหร่นัก ไม่ว่าทาคาชิจะเพียรถามคำถามตอแยเขามากแค่ไหน หรือคนรอบตัวจะหยิบยื่นอัธยาศัยให้เพียงไร ฮิรายามะก็เพียงแค่ตอบรับอย่างสุภาพหรือยิ้มให้ เขาเฝ้ามองโลกทั้งใบเคลื่อนผ่านไปโดยเงียบเชียบ บางสิ่งทำให้เขายิ้มได้—คำขอบคุณของคนที่มาใช้บริการห้องน้ำ, ต้นไม้ต้นน้อยที่งอกขึ้นใหม่, เงาตกกระทบสีสวย—แต่ส่วนใหญ่แล้วทุกสิ่งก็เป็นเพียงอีกเรื่องราวหนึ่งที่เคลื่อนผ่านไปเป็นทำนองเดียวกันกับชีวิตของเขา

มีโอกาสมากทีเดียวที่ Perfect Days (2023) จะกลายเป็นหนัง 'สายลมแสงแดด' หรือหนังโลกสวย ที่ว่าด้วยตัวละครใช้ชีวิตอย่างแสนสุขด้วยการมองเห็นความงดงามจากสิ่งละอันพันละน้อยรอบตัวจนขาดมิติของชีวิต หากแต่เมื่อมันมาอยู่ในมือของ วิม เวนเดอร์ส คนทำหนังชาวเยอรมัน มันก็กลายเป็นหนังดราม่าเล่าถึงชีวิตแตกสลายของชายคนหนึ่งที่ใช้การขัดห้องน้ำ—หรือกล่าวให้ชัดคือการขยับเคลื่อนตัวเล็กๆ น้อยๆ—ในการพาตัวเองเคลื่อนพ้นไปให้ได้ในแต่ละวัน
 

จะว่าไปแล้ว การเล่าเรื่องของคนที่ 'แตกสลายแต่ก็ยังต้องมีชีวิตอยู่ต่อไป' นั้นดูเป็นสิ่งที่เวนเดอร์สเล่ามาเสมอ อันจะเห็นได้จาก Paris, Texas (1984) เรื่องของชายที่ออกเดินทางไปใช้ชีวิตในทะเลทรายแห้งแล้งเพื่อจะได้ไม่ต้องกลับมาเจอชีวิตอันแสนเจ็บปวด, Alice in the Cities (1974) ช่างภาพหนุ่มที่ออกเดินทางไปทั่วเพราะกลัวจะต้องสบตากับปัญหาวิกฤติวัยกลางคนของตัวเอง เรื่องราวของคนที่กอรปสร้างตัวเองขึ้นมาใหม่หลังผุพังแตกสลายไปแล้วจึงเป็นสิ่งที่เวนเดอร์สสนใจมาโดยตลอด และ Perfect Days เองก็เช่นกัน เมื่อหนังเคลื่อนตัวไปสู่ครึ่งหลัง พาคนดูไปสำรวจบาดแผลบางอย่างที่ฮิรายามะไม่เคยเอ่ยปากเล่า หากแต่มันอยู่ในบทสนทนาระหว่างเขากับหลานสาว อยู่ในแววตาทุกข์ทนเมื่อเห็นความกลัดกลุ้มของทาคาชิ อยู่ในความเศร้าหมองเมื่อเห็นเด็กชายออกตามหาคนขัดห้องน้ำหนุ่มที่จะไม่มาปรากฏตัวอีกต่อไปแล้ว และอยู่ในความเจ็บช้ำเมื่อเขารับฟังชายแปลกหน้าที่ป่วยหนักและใกล้จะเดินทางไปถึงวาระสุดท้ายของชีวิต

ฮิรายามะสร้างกิจวัตรประจำวันของเขาแน่นหนา มันถูกกำกับไว้ด้วยการเคลื่อนไหวอันแม่นยำและตรงเวลา ทั้งหมดนี้ก็เพื่อพาเขาไปสู่อีกวันหนึ่งอย่างไร้รอยต่อและทุกข์ทนน้อยที่สุด (ก็อาจจะกล่าวได้ว่า สิ่งที่เราเห็นว่าเขาสุขนั้นแท้จริงแล้วเขาแค่อาจจะ 'ไม่ได้ทุกข์') การสร้างจังหวะบางอย่างให้ชีวิตก็เป็นสิ่งจำเป็นสำหรับบางคนเพราะนั่นหมายถึงแต่ละวันล่วงผ่านไปโดยมีสิ่งให้เรายึดเกาะ มีตารางเวลาแน่นอน ไม่ต้องเคว้งคว้างอยู่กับ 'การไม่รู้จะทำอะไร' หรือความว่างซึ่งอาจทำให้ต้องสนทนากับตัวเอง ฮิรายามะจึงขับเคลื่อนตัวเองไปด้วย 'การกระทำ' สม่ำเสมอเช่นเดียวกับตัวละครใน Jeanne Dielman, 23 quai du Commerce, 1080 Bruxelles (1976) หนังร่วมทุนสร้างสองสัญชาติ (ฝรั่งเศส-เบลเยียม) หนังเรื่องเยี่ยมของ ช็องตาล อาเคอร์มัน ที่อุทิศเวลาหนึ่งชั่วโมงเต็มถ่ายทอดชีวิตประจำวันของแม่บ้านคนหนึ่งในบ้านหลังใหญ่ของเธอโดยปราศจากคำพูดใด และชีวิตของเธอก็เริ่มชะงักงันเมื่อเกิดข้อผิดพลาดที่ทำให้ชีวิตร่วงหล่นออกไปจากความคุ้นเคยของเธอ ยังผลมาสู่องก์ท้ายที่รุนแรงและเจ็บปวดในที่สุด

ขณะที่ในกรณีของฮิรายามะนั้น แม้จะเกิดสารพัดสิ่ง—ตั้งแต่เพื่อนร่วมงานลาออก, การปรากฏตัวของหลานสาวและน้องสาว, ตลอดจนชายแปลกหน้าผู้สวมกอดกับเจ้าของร้านที่เขาสนิทใจ—จะพาให้ชีวิตเขาหลุดหล่นออกไปจากระเบียบที่เขาวางไว้ ทั้งยังทำเขาเสียหลักจนไม่อาจหวนกลับเข้าไปสู่กิจวัตรดังกล่าวได้พักหนึ่งเมื่อเขาพยายามซื้อเบียร์และสูบบุหรี่เพื่อถมความว่างเปล่า และเยียวยาความเจ็บปวดของชีวิต แต่ถึงที่สุดแล้ว ฮิรายามะก็พยายามอย่างสุดกำลังในการจะพาตัวเองกลับเข้าไปยังกิจวัตรที่เขาสร้างขึ้นมาอีก ทั้งหมดก็เพื่อที่ว่าเขาจะได้มีชีวิตต่อไป ขับเคลื่อนตัวเองต่อไปให้พ้นจากวันนี้ เพราะเขามีเพียงแค่วันนี้ วันก่อนหน้าหรือวันพรุ่งนี้ก็เป็นวันอื่นที่กิจวัตรต่างๆ จะรับผิดชอบ

เพียงช่วงเดียวเท่านั้นที่หนังอนุญาตให้คนดูได้รู้จักกับชีวิตของฮิรายามะ เมื่อนิโกะปรากฏตัวขึ้นและขอค้างอ้างแรมด้วย เธอเป็นคนเดียวที่เขาสนทนาด้วยมากที่สุด ประวัติชีวิตของเขาร่วงหล่นอยู่ในประโยคที่เขาสนทนากับหลาน และอยู่ในสายตาที่เขามองแม่เด็ก —หรือก็คือน้องสาวของเขา—ที่มารับนิโกะกลับบ้าน รถยนต์คันหรูกับคนขับรถประจำตัวจอดอยู่หน้าห้องพักเล็กจ้อยของคนทำความสะอาดห้องน้ำสาธารณะ ไม่มีคำตอบว่าอะไรทำให้ฮิรายามะเลือกมาใช้ชีวิตเช่นนี้ เขาเพียงแค่ตอบรับการมาเยือนของน้องสาวอย่างสุภาพ ก้มหน้าร้องไห้เมื่อพวกเธอจากไป และนี่ก็อาจเป็นอีกเหตุผลหนึ่งว่าทำไมหนังจึงใส่ฉากที่ทาคาชิโวยวายใส่ฮิรายามะว่า "คนจนไม่มีสิทธิมีความรักเหรอ" ชายหนุ่มที่ดิ้นรนทุกทางเพื่อจะได้มีความรักกับหญิงสาวที่เขาหมายปอง แต่สภาพเศรษฐกิจก็ไม่เอื้ออำนวย และหากให้เดาพื้นเพ—วัดจากความหรูหราและลักษณะของน้องสาวที่มาเยือน—ฮิรายามะเองน่าจะเติบโตมาจากตระกูลร่ำรวยแต่เลือกมาใช้ชีวิตเล็กๆ เช่นนี้ การถูกถามใส่หน้าเช่นนั้นจึงถือเป็นคำถามที่ชวนเจ็บปวดจนไม่แปลกใจหากเขาจะพยายามช่วยเหลือเกื้อกูลทาคาชิในเวลาต่อมา และหนังก็ยังฉลาดพอจะไม่ทำให้มันกลายเป็นหนังแบบ 'คนรวยมาโปรดคนจน' เพราะถึงที่สุด ตัวฮิรายามะในเวลาปัจจุบันก็ไม่ใช่คนมีเงินถุงเงินถัง ตรงกันข้าม เขาให้ทาคาชิยืมเงินซึ่งทำให้เขาต้องไปต้มบะหมี่กึ่งสำเร็จรูปกินเองจนหลุดออกไปจากกิจวัตรประจำวันที่เขาคุ้นเคย และหนังไม่ได้ขยายประเด็นนี้ให้เป็นประเด็นใหญ่โต เป็นแค่เพียงส่วนเสี้ยวหนึ่งที่ไหลผ่านเข้ามาในชีวิตของฮิรายามะเท่านั้น

เราอาจพินิจได้ว่านี่เป็นหนังคนสูงอายุประมาณหนึ่ง เป็นสายตาที่มองหาความสงบเงียบให้ชีวิตพร้อมกันกับที่มองหาเรี่ยวแรงในการขับเคลื่อนเนื้่อตัวต่อไปอีกวัน ผ่านการกระทำซ้ำๆ ที่คนหนุ่มสาวอาจเบื่อหน่าย ผ่านบทเพลงเดิมๆ ที่ฟังมาแล้วไม่รู้กี่รอบ ผ่านความคุ้นเคยที่ทำให้ตัวเองได้มีหลักยึดและมีพื้นที่พักใจ เพื่อจะได้เคลื่อนผ่านไปอีกวันหนึ่ง อีกวันหนึ่งและอีกวันหนึ่ง